گلبول‌های قرمز با استفاده از پروتئینی به نام «هموگلوبین»، اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند. اگر تعداد این سلول‌ها یا مقدار این پروتئین کافی نباشد، کم خونی در کودکان و نوزادان ایجاد می‌شود. در بعضی موارد، کم خونی یا آنمی (anemia) موقتی است و از کمبود مواد مغذی یا خونریزی ناشی می‌شود. اما گاهی اوقات، ارثی یا نتیجه یک بیماری مزمن است، از جمله: اختلالات ژنتیکی، مشکلات خودایمنی و سرطان.
بیشتر کم خونی‌ها را می‌توان خفیف در نظر گرفت و به راحتی درمان کرد، اما انواع خاصی از آن‌ها ممکن است شدید، مزمن یا حتی تهدید‌کننده حیات باشند. برای اینکه در مورد علائم و دلایل کم خونی در کودکان و نوزادان اطلاعات بیشتری کسب کنید و با نحوه درمان این بیماری آشنا شوید
انواع کم خونی در کودکان و نوزادان
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که فرزند شما ممکن است به یکی از آن‌ها مبتلا باشد:
کم خونی ناشی از فقر آهن: شایع‌ترین نوع آنمی است و زمانی رخ می‌دهد که در خون کودک آهن کافی وجود نداشته باشد. وجود آهن برای تشکیل هموگلوبین ضروری است.
کم خونی مگالوبلاستیک: گلبول‌های قرمز به دلیل کمبود فولات (ویتامین B9) یا ویتامین B12 بیش از حد بزرگ می‌شوند. یکی از انواع کم خونی مگالوبلاستیک، کم خونی پرنیشیوز (pernicious anemia) است که به دلیل سوء جذب ویتامین B12 ایجاد می‌شود. این ویتامین در ساخت گلبول‌های قرمز نقش دارد.
کم خونی همولیتیک: گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از حد طبیعی از بین می‌روند. آنمی همولیتیک دلایل مختلفی دارد، مانند: عفونت‌های جدی یا مصرف بعضی داروها.
کم خونی سلول داسی شکل: یک نوع آنمی ارثی است که با گلبول‌های قرمز غیرطبیعی مشخص می‌شود.
کم خونی آپلاستیک: مغز استخوان کودک به اندازه کافی گلبول قرمز جدید نمی‌سازد.
تالاسمی: گروهی از اختلالات خونی ارثی هستند که باعث می‌شوند مغز استخوان کودک هموگلوبین غیرطبیعی بسازد. علائم به نوع و شدت بیماری بستگی دارد، اما ممکن است به تولید ناکافی گلبول قرمز یا هموگلوبین منجر شود.
کم خونی دیاموند-بلک فان (Diamond-Blackfan): یک بیماری ارثی است که بر مغز استخوان تاثیر می‌گذارد. در مغز استخوان سلول‌های بنیادی وجود دارد که می‌توانند به گلبول قرمز تبدیل شوند.
علائم کم خونی در کودکان و نوزادان
هر کودک می‌تواند علائم کم خونی را به شکل متفاوتی تجربه کند. از سوی دیگر، در صورت خفیف بودن آنمی ممکن است کودک هیچ علامتی نداشته باشد. شایع‌ترین علائم کم خونی در کودکان و نوزادان عبارتند از:
رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها، دست‌ها یا زیر پلک‌ها
کمبود انرژی یا خستگی
سرد بودن دست‌ها و پاها
زخم یا تورم زبان (گلوسیت)
زرد شدن پوست، چشم و دهان
بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی) یا کبد (هپاتومگالی)
تاخیر در رشد
اختلال در بهبود زخم‌ها
کودک مبتلا به آنمی شدید ممکن است علائم زیر را هم تجربه کند:
سرگیجه
سردرد
مشکلات ریتم قلب (مانند ضربان قلب سریع)
تنگی نفس
تورم دست‌ها و پاها
عوارض کم خونی در کودکان و نوزادان
عوارض کم خونی به عامل ایجادکننده آن بستگی دارد. بعضی از انواع آنمی به سرعت درمان می‌شوند و عوارض کمی دارند، اما گروهی از آن‌ها ممکن است به عوارض مکرر و جدی منجر شوند، از جمله:
تاخیر در رشد
درد و تورم مفاصل
نارسایی مغز استخوان
علت کم خونی در کودکان و نوزادان
علت آنمی تا حد زیادی به نوع آن بستگی دارد؛ اما به طور کلی، عواملی که باعث کم خونی در کودکان می شود شامل موارد زیر است:
از دست دادن گلبول‌های قرمز
ناتوانی بدن در ساخت گلبول قرمز
تخریب گلبول‌های قرمز
کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا کاهش سطح هموگلوبین ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
نقایص ارثی گلبول قرمز
عفونت
ابتلا به بعضی از بیماری‌ها
استفاده از داروهای خاص
کمبود بعضی از ویتامین‌ها یا مواد معدنی در رژیم غذایی (مثل آهن، فولات و ویتامین B12)
عوامل خطر آنمی
عوامل زیر خطر ابتلا به کم خونی را در نوزادان و کودکان افزایش می‌دهند:
نارس بودن یا کم وزن بودن در زمان تولد
زندگی در فقر
زیاده‌روی در مصرف شیر (شیر گاو آهن کافی ندارد. به‌علاوه، مصرف زیاد آن از جذب آهن در بدن جلوگیری می‌کند.)
جراحی یا از دست دادن خون به دلیل تصادف یا سایر حوادث
ابتلا به بیماری‌های مزمن و طولانی‌مدت (مانند عفونت، بیماری کلیوی یا بیماری کبدی)
سابقه خانوادگی یک نوع آنمی ارثی (مانند کم خونی سلول داسی شکل)
راههای تشخیص کم خونی در نوزادان و کودکان
در کودکان و نوزادان، اکثر کم خونی‌ها با آزمایش خون تشخیص داده می‌شوند. این آزمایش‌ها موارد زیر را دربرمی‌گیرند:
هموگلوبین و هماتوکریت: میزان هموگلوبین و گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند.
شمارش کامل خون (CBC): تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، سلول‌های لخته‌کننده خون (پلاکت‌ها) و گاهی اوقات گلبول‌های قرمز جوان (رتیکولوسیت‌ها) را بررسی می‌کند. این آزمایش شامل هموگلوبین و هماتوکریت می‌شود و جزئیات زیادی در مورد گلبول‌های قرمز خون ارائه می‌دهد.
آهن و فریتین: مقدار آهن و فریتین (پروتئینی که به ذخیره شدن آهن در بدن کمک می‌کند) را اندازه‌گیری می‌کند.
اسمیر خون محیطی: نمونه کوچکی از خون در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا مشخص شود که آیا سلول‌های خونی طبیعی به نظر می‌رسند یا خیر.
بسته به نتیجه آزمایش خون، ممکن است پزشک تست‌های تشخیصی دیگری مثل آسپیراسیون مغز استخوان، بیوپسی (نمونه‌برداری) یا هر دو را توصیه کند.
درمان کم خونی در کودکان و نوزادان
در واقع درمان کم خونی در نوزادان و کودکان به علت، نوع و شدت آن بستگی دارد. درمان ممکن است شامل یکی یا بعضی از موارد زیر باشد:
استفاده از مکمل‌های حاوی ویتامین و مواد معدنی
تغییر رژیم غذایی
دارو درمانی برای جلوگیری از تخریب گلبول‌های قرمز یا کمک به مغز استخوان برای ساخت گلبول‌های قرمز
قطع مصرف داروهایی که باعث آنمی شده‌اند
درمان اختلالات زمینه‌ای
جراحی برای برداشتن طحال (در صورت ابتلا به کم خونی همولیتیک)
در صورت لزوم، تزریق خون (برای جایگزین کردن خون از دست رفته)
استفاده از آنتی‌بیوتیک (در صورتی که عفونت علت آنمی باشد)
پیوند سلول‌های بنیادی (برای درمان نارسایی مغز استخوان، مانند آنمی آپلاستیک)
راههای پیشگیری از آنمی در کودکان و نوزادان
بعضی از انواع آنمی ارثی هستند و نمی‌توان از آن‌ها پیشگیری کرد. اما می‌توان با اصلاح رژیم غذایی احتمال ابتلا به کم خونی در کودکان ناشی از فقر آهن (شکل رایج آنمی) را کاهش داد. برای پیشگیری از فقر آهن در نوزادان و کودکان اقدامات زیر را انجام دهید:
در صورت امکان، کودک را با شیر خودتان تغذیه کنید. نوزادان می‌توانند از شیر مادر آهن کافی دریافت کنند.
از شیر خشک غنی شده با آهن استفاده کنید. اگر فرزند شما شیر خشک مصرف می‌کند، شیر خشک‌های غنی شده را انتخاب کنید.
در مورد مصرف مکمل آهن با پزشک مشورت کنید. اکثر کودکان باید از 6 ماهگی مکمل دریافت کنند، اما سن شروع این کار ممکن است با توجه به شرایط کودک متفاوت باشد.
به کودک غذاهای غنی از آهن بدهید. با شروع تغذیه تکمیلی، با توجه به سن کودک به سراغ غذاهای غنی از آهن بروید، مثل: گوشت قرمز، مرغ، ماهی و حبوبات.
از غذاهای غنی از ویتامین C برای تغذیه کودک استفاده کنید. مرکبات، توتفرنگی، فلفل دلمه‌ای، گوجه‌فرنگی و سبزیجات سبز تیره به جذب آهن در روده کمک می‌کنند.
در مصرف شیر زیاده‌روی نکنید. بین سنین یک تا پنج سالگی، به فرزندتان اجازه ندهید در طول روز بیشتر از 710 میلی‌لیتر شیر بنوشد.
کلام پایانی درباره کم خونی در کودکان و نوزادان
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی در نوزادان و کودکان می‌تواند موقت یا طولانی‌مدت بوده و از خفیف تا شدید متغیر باشد. درمان آنمی به علت بروز آن بستگی دارد. گاهی اوقات، ممکن است بتوانید با اصلاح رژیم غذایی فرزندتان به درمان او کمک کنید، اما در بعضی موارد به اقدامات پزشکی نیاز پیدا می‌کنید.
