افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که تاثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی افراد می‌گذارد. این بیماری نه تنها با کاهش انرژی و احساس بی‌ارزشی همراه است، بلکه باعث کاهش عملکرد اجتماعی، شغلی و حتی جسمانی می‌شود. با پیشرفت علم پزشکی، درمان‌های متنوعی برای افسردگی معرفی شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به داروهای ضدافسردگی اشاره کرد. در میان این داروها، داروی فنلزین (Phenelzine) یکی از بهترین مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) شناخته می‌شود.
اشکال دارویی داروی فنلزین
موارد مصرف داروی فنلزین
این دارو برای درمان افسردگی استفاده می‌شود. داروی فنلزین متعلق به دستهای از داروهای شناخته شده به عنوان مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (مهارکننده MAO) است که با کمک به بازگرداندن تعادل برخی مواد طبیعی در مغز عمل می‌کند.
قرص فنلزین برای چیست؟
قرص فنلزین (Phenelzine) یکی از داروهای دسته مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs) است که برای افسردگی مقاوم به درمان، اضطراب اجتماعی، اختلال هراس و… استفاده می‌شود. فنلزین برای بیمارانی که به داروهای ضدافسردگی معمول (مانند SSRIs یا SNRIs) پاسخی دریافت نکردند، تجویز می‌شود.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی فنلزین
مهارکننده غیرانتخابی مونوآمین اکسیداز؛ ممکن است آنزیم مونوآمین اکسیداز را که مسئول تجزیه دوپامین، سروتونین، اپی نفرین و نوراپی نفرین است، مهار کند و به نوبه خود باعث افزایش غلظت درون زا این انتقال دهنده های عصبی شود. زمان پیک پلاسما این دارو 43 دقیقه، متابولیسم توسط MAO، شروع اثر 2-4 هفته و اثرات و تداخلات درمانی ممکن است تا 2 هفته پس از قطع درمان ادامه یابد. متابولیت‌ها شامل فنیل استیک اسید و پارا هیدروکسی فنیل استیک اسید است و دفع از طریق ادرار صورت می‌گیرد.
مقدار مصرف داروی فنلزین
داروی فنلزین را به صورت خوراکی با یا بدون غذا طبق دستور پزشک، 1 تا 3 بار در روز مصرف کنید. دوز بر اساس وضعیت پزشکی شما و پاسخ به درمان است. برای کاهش خطر عوارض جانبی، پزشک ممکن است شما را با دوز پایین شروع کند و به تدریج دوز شما را افزایش دهد. هنگامی که وضعیت شما بهبود یافت و برای مدتی بهتر شدید، ممکن است پزشک دوز مصرفی را کاهش دهد. بدون هماهنگی با پزشک، دوز مصرفی خود را افزایش یا کاهش ندهید.
نحوه مصرف داروی فنلزین
دوز پیشنهادی داروی فنلزین برای درمان افسردگی، 15 میلی گرم هر 8 ساعت به صورت خوراکی است.
دوز باید به حداقل 60 میلی گرم در روز با سرعت نسبتاً سریع مطابق با تحمل بیمار افزایش یابد. ممکن است افزایش دوز تا 90 میلی گرم در روز برای به دست آوردن مهار کافی MAO (داروهای دسته مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز) ضروری باشد. بسیاری از بیماران تا زمانی که درمان با 60 میلی گرم حداقل به مدت 4 هفته ادامه یابد، پاسخ بالینی نشان نمی‌دهند.
پس از دستیابی به حداکثر سود از دارو، پس از حداکثر پاسخ (6-2 هفته) در طی یک دوره 6-2 هفته‌ای دوز را کاهش دهید تا دوز کمتر از 15 میلی گرم در روز یا یک روز در میان حفظ شود.
در صورت قطع درمان ضدافسردگی به مدت بیش از 3 هفته، به تدریج دوز را در 2 تا 4 هفته کاهش دهید تا عوارض جانبی ترک را به حداقل برسانید.
در صورت فراموشی یک نوبت از دارو، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر نوبت فراموش شده نزدیک به نوبت بعدی است، آن را فراموش کرده و دارو را مطابق با نسخه پزشک ادامه دهید. هرگز برای جبران دوز از دست رفته یک نوبت را دو بار استفاده نکنید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی فنلزین، اگر به آن یا سایر ترکیبات موجود در دارو حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. در صورت داشتن سوابق پزشکی از جمله آب مروارید چشم، بیماری کبد، تعداد پایین گلبول‌های سفید خون (از جمله سابقه کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون ناشی از داروها)، اختلال تشنج، مشکل در بلع، مشکلات تیروئید، انسداد معده یا روده (مانند یبوست شدید، انسداد روده)، مشکلات خاص روده یا معده (مانند ایلئوس)، سابقه شخصی یا خانوادگی دیابت، بیماری قلبی، فشار خون بالا و… با پزشک مشورت کنید. در ادامه به برخی از موارد احتیاط داروی فنلزین خواهیم پرداخت؛
دارو در دیابت شیرین باید با احتیاط مصرف شود. افزایش حساسیت به انسولین ممکن است رخ دهد. نیاز به انسولین یا داروهای هیپوگلیسمی خوراکی ممکن است کاهش یابد. شواهد متناقضی وجود دارد که آیا مهارکننده‌های MAO بر متابولیسم گلوکز تأثیر می‌گذارند یا عوامل هیپوگلیسمی را تقویت می‌کنند. اگر دارو برای بیماران دیابتی تجویز می‌شود باید این موارد را در نظر داشت.
در مطالعات کوتاه مدت، داروهای ضد افسردگی خطر تفکر و رفتار خودکشی را در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان جوان (کمتر از 24 سال) که داروهای ضد افسردگی برای اختلالات افسردگی اساسی و سایر بیماری‌های روانپزشکی مصرف می‌کنند، افزایش می‌دهد.
این افزایش در بیماران بالای 24 سال مشاهده نشد. کاهش جزئی در تفکر خودکشی در بزرگسالان بالای 65 سال دیده شد. در کودکان و بزرگسالان جوان، خطرات باید با فواید مصرف داروهای ضد افسردگی سنجیده شود.
بیماران باید از نظر تغییرات در رفتار، بدتر شدن بالینی و تمایل به خودکشی به دقت تحت نظر باشند. این باید در طول 1-2 ماه اولیه درمان و تنظیم دوز انجام شود.
خانواده بیمار باید هرگونه تغییر ناگهانی در رفتار را به پزشک اطلاع دهند. بدتر شدن رفتار و تمایل به خودکشی که بخشی از علائم ارائه نشده است ممکن است نیاز به قطع درمان داشته باشد. این دارو برای استفاده در بیماران اطفال تایید نشده است.
موارد منع مصرف داروی فنلزین
حساسیت مفرط
فئوکروموسیتوم، نارسایی احتقانی قلب
طی 10 روز پس از جراحی انتخابی با استفاده از بیهوشی عمومی یا بی حسی نخاعی
بیماری کبد، تست های عملکرد غیر طبیعی کبد یا سابقه بیماری کبدی
بیماری کلیوی، نارسایی شدید کلیوی
خطر فشار خون بالا با داروی فنلزین
مهمترین واکنش مرتبط با درمان داروی فنلزین، بروز بحران‌های فشار خون است که گاهی کشنده بوده است.
این بحران‌ها با سردرد پس سری گزارش شده است که با تپش قلب، سفتی یا درد گردن، حالت تهوع، استفراغ، تعریق (گاهی با تب و گاهی با پوست سرد و لطیف) و گشاد شدن مردمک‌ها مشخص می‌شود. تاکی کاردی یا برادی کاردی (ضربان کند قلب) ممکن است وجود داشته باشد و می‌تواند با درد انقباض قفسه سینه همراه باشد.
خونریزی داخل جمجمه در ارتباط با افزایش فشار خون گزارش شده است. فشار خون باید به طور مکرر مشاهده شود تا شواهدی از هرگونه پاسخ فشار دهنده در تمام بیماران تحت درمان شناسایی شود. درمان باید بلافاصله پس از بروز تپش قلب یا سردردهای مکرر در طول درمان قطع شود.
در صورت بروز بحران فشار خون، دارو باید فوراً قطع و درمان برای کاهش فشار خون باید آغاز شود. بر اساس شواهد موجود، فنتولامین توصیه می‌شود. دوز گزارش شده برای فنتولامین 5 میلی گرم داخل وریدی است. باید مراقب باشید که این دارو به آرامی تجویز شود تا از ایجاد اثر کاهش فشار بیش از حد جلوگیری شود. تب باید با استفاده از خنک کننده خارجی کنترل شود.
خطر اختلال دو قطبی با داروی فنلزین
یک دوره افسردگی عمده ممکن است تظاهر اولیه اختلال دوقطبی باشد. به طور کلی اعتقاد بر این است که درمان چنین دوره‌ای با یک داروی ضد افسردگی به تنهایی ممکن است احتمال وقوع یک دوره مختلط را در بیماران در معرض خطر اختلال دوقطبی افزایش دهد. اینکه آیا هر یک از علائم افسردگی توصیف شده نشان دهنده چنین تبدیلی است، ناشناخته است.
قبل از شروع درمان با داروهای ضد افسردگی، بیماران مبتلا به علائم افسردگی باید به اندازه کافی غربالگری شوند تا مشخص شود که آیا در معرض خطر اختلال دوقطبی هستند یا خیر، چنین غربالگری باید شامل یک تاریخچه دقیق روانپزشکی، از جمله سابقه خانوادگی خودکشی، اختلال دوقطبی و افسردگی باشد. درمان برای درمان افسردگی دوقطبی تایید نشده است.
عوارض داروی فنلزین
سردرد، خواب آلودگی، سرگیجه یا گیجی، تکرر ادرار، حالت تهوع و استفراغ، خشکی دهان، افزایش وزن، یبوست، لرزش و… برخی از عوارض داروی فنلزین است. به یاد داشته باشید که پزشک شما تشخیص داده که مزایای آن برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند عوارض جانبی جدی ندارند. در صورت مشاهده علائم یک واکنش آلرژیک جدی، از جمله بثورات پوستی، خارش و تورم (به ویژه در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فورا به پزشک مراجعه کنید. در ادامه به برخی عوارض داروی فنلزین خواهیم پرداخت؛
سرگیجه
سردرد
خستگی
خواب آلودگی و گیجی
ضعف
لرزش
یبوست
خشکی دهان
افزایش وزن
کاهش حافظه
بی‌اشتهایی
حالت تهوع
ناتوانی جنسی
تکرر ادرار یا احتباس ادرار
تداخل دارویی داروی فنلزین
تداخل قابل توجهی در رابطه با این دارو یافت نشد.
مصرف داروی فنلزین در دوران بارداری و شیردهی
مطالعات کافی بر روی انسان انجام نشده است. مطالعات حیوانی ممکن است عوارضی روی جنین نشان داده باشند. مصرف دارو در دوران بارداری تنها در صورتی توصیه می‌شود که فواید آن برای مادر بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد. اگر افسردگی یا اختلال روانی مادر بسیار شدید باشد و سایر داروها یا درمان‌ها کارساز نباشند، ممکن است پزشک با دقت بالا و تحت نظارت، فنلزین را تجویز کند.
شرایط نگهداری داروی فنلزین
داروی فنلزین باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین مهم است که تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر داروی فنلزین
با افزایش سطح سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز، این دارو نقش مهمی در بهبود خلق‌وخو و کاهش علائم افسردگی ایفا می‌کند. هرچند این دارو مزایای قابل توجهی دارد، اما تداخلات غذایی و دارویی پیچیده، عوارض جانبی بالقوه و محدودیت‌های مصرف، آن را به گزینه‌ای مناسب برای موارد خاص و تحت نظارت دقیق پزشک تبدیل کرده است.
