تصور کنید در حال انجام کار روزمره‌تان هستید و ناگهان احساس می‌کنید قطره‌ای خون از بینی‌تان چکه می‌کند. این اتفاق ساده، گاهی بی‌ضرر است و گاهی هشداری جدی از سوی بدن. اما واقعاً علت خون دماغ چیست؟ آیا باید نگران شویم یا با یک دستمال و کمی خم شدن به جلو مشکل حل می‌شود؟ در این مقاله قرار است به‌صورت علمی اما قابل‌فهم، به بررسی دلایل اصلی خون‌دماغ، عوامل خطر، راه‌های پیشگیری و درمان بپردازیم.
علت خون دماغ چیست؟
خون‌دماغ یا اپیستاکسی، به خونریزی از حفره بینی گفته می‌شود که می‌تواند از یک اتفاق جزئی تا نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد. این خون‌ریزی‌ها به‌طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
خونریزی جلویی (قدامی) و خونریزی پشتی (خلفی). نوع جلویی بسیار رایج‌تر است و معمولاً از قسمت داخلی و جلویی تیغه بینی (ناحیه کیسل‌باخ) شروع می‌شود. در مقابل، خونریزی پشتی کمتر شایع است اما می‌تواند شدیدتر و خطرناک‌تر باشد و اغلب نیاز به مراقبت پزشکی دارد.
بیشتر موارد خون‌دماغ به دلایل موضعی یا محیطی ایجاد می‌شود، اما در برخی افراد ممکن است زمینه‌ای از یک مشکل داخلی یا سیستمیک باشد. در ادامه، مهم‌ترین علل ایجاد خون‌دماغ را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم:
۱. خشکی هوا و گرمای بیش‌ازحد محیط
در هوای خشک، به‌ویژه در فصول سرد یا در فضاهایی با سیستم گرمایشی، مخاط بینی رطوبت خود را از دست می‌دهد. این خشکی می‌تواند باعث ترک‌خوردگی یا پوسته‌پوسته شدن داخل بینی شود و در نتیجه با کوچک‌ترین تحریک (مثل فین کردن یا دستکاری) خونریزی رخ دهد. حتی خوابیدن زیر کولر یا بخاری می‌تواند احتمال خون‌دماغ را افزایش دهد.
۲. دستکاری بینی یا فین کردن شدید
یکی از شایع‌ترین علل خونریزی بینی در کودکان و بزرگسالان، دستکاری مکرر بینی است. خاراندن، کندن داخل بینی یا تمیز کردن بیش‌ازحد با دستمال کاغذی باعث آسیب به مویرگ‌های نازک آن می‌شود. همچنین فین کردن شدید هنگام سرماخوردگی یا آلرژی می‌تواند منجر به پارگی مویرگ‌ها شود.
۳. ضربه به بینی یا شکستگی
هرگونه تروما یا آسیب مستقیم به بینی، چه به‌صورت تصادف، ضربه ورزشی یا حتی برخورد ناگهانی، می‌تواند ساختار استخوانی و عروقی بینی را درگیر کرده و منجر به خونریزی شدید شود. گاهی اوقات این نوع خون‌دماغ با درد، ورم و کبودی نیز همراه است.
۴. سرماخوردگی، آنفلوآنزا و آلرژی
التهاب ناشی از عفونت‌های ویروسی یا واکنش‌های آلرژیک، مخاط بینی را متورم کرده و گردش خون در آن را افزایش می‌دهد. این تغییرات می‌توانند مویرگ‌های حساس را شکننده‌تر کرده و در نتیجه احتمال خونریزی بالا رود. برخی افراد در زمان تب یا عطسه‌های متوالی دچار خون‌دماغ می‌شوند.
۵. استفاده از داروهای خاص
مصرف داروهایی که بر فرآیند انعقاد خون اثر می‌گذارند، مثل آسپرین، وارفارین، هپارین یا حتی برخی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، می‌تواند باعث شود بدن نتواند خونریزیهای کوچک را به‌خوبی کنترل کند. به‌ویژه افراد مسن یا بیماران قلبی باید در این مورد آگاه باشند.
۶. بیماری‌های زمینه‌ای و مشکلات سیستمیک
برخی بیماری‌ها مانند پرفشاری خون (فشار خون بالا)، اختلالات خونی مانند هموفیلی، کم‌خونی شدید، اختلال در پلاکت‌ها یا سرطان‌های خون می‌توانند زمینه‌ساز خون‌دماغ‌های مکرر و خطرناک باشند. در صورت بروز مکرر خونریزی بدون دلیل واضح، آزمایش‌های تشخیصی توصیه می‌شود.
۷. کمبود ویتامین‌ها و سوءتغذیه
کمبود ویتامین C (که باعث شکنندگی عروق می‌شود) و ویتامین K (که در فرآیند انعقاد خون نقش دارد)، می‌تواند فرد را مستعد خونریزیهای پوستی، لثه‌ای یا بینی کند. رژیم غذایی نامتعادل یا مشکلات گوارشی که جذب این ویتامین‌ها را مختل می‌کنند نیز در بروز خون‌دماغ مؤثرند.
۸. تغییرات هورمونی یا بارداری
در برخی زنان باردار، به‌دلیل افزایش جریان خون در بدن و تحریک‌پذیری بیشتر رگ‌ها، احتمال خونریزی بینی بالا می‌رود. این وضعیت معمولاً نگران‌کننده نیست، اما اگر شدید یا مکرر باشد، نیاز به بررسی دارد.
چه زمانی خون دماغ خطرناک است؟
در بیشتر موارد، خون‌دماغ بی‌خطر است و به‌راحتی در خانه کنترل می‌شود؛ اما در شرایط زیر، نیاز به بررسی پزشکی وجود دارد:
• تکرار مکرر در یک هفته یا ماه
• خونریزی طولانی‌مدت (بیش از ۲۰ دقیقه)
• خونریزی همراه با علائم دیگر مانند سرگیجه، کبودی یا ضعف
• سابقه فشار خون بالا یا اختلالات خونی
چرا خون دماغ در برخی افراد بیشتر رخ می‌دهد؟
بعضی از افراد بیشتر از دیگران دچار خون دماغ می‌شوند و شاید شما هم از خودتان پرسیده باشید چرا این اتفاق برای برخی بیشتر می‌افتد. حقیقت این است که عوامل مختلفی می‌توانند در این موضوع نقش داشته باشند:
ساختار بدنی و حساسیت رگ‌های خونی: افرادی که رگ‌های خونی در بینی‌شان حساس‌تر و نازک‌تر هستند، بیشتر در معرض خون دماغ قرار دارند.
عوامل ژنتیکی: برخی از بیماری‌های ژنتیکی یا اختلالات انعقادی می‌توانند باعث شوند که فرد بیشتر خون دماغ شود.
تغییرات فصلی و خشکی هوا: در فصل‌های خشک یا در مناطق با هوای خشک، احتمال خون دماغ شدن بیشتر است.
استفاده از اسپری‌های بینی: استفاده مکرر از اسپری‌های بینی می‌تواند رگ‌های بینی را تحریک کرده و باعث خون دماغ شود.
سابقه خانوادگی: اگر در خانواده‌تان خون دماغ مشکلی رایج باشد، احتمال اینکه شما هم با آن روبه‌رو شوید بیشتر است.
مشکلات پزشکی خاص: بیماری‌های خاص یا مشکلات بهداشتی می‌توانند باعث افزایش احتمال خون دماغ شوند.
راهکارهای سریع برای کنترل خون‌دماغ در خانه
اگر خون‌دماغ برایتان پیش آمد، اولین قدم این است که بتوانید سریع آن را کنترل کنید. در این بخش، به روش‌های فوری و موثر می‌پردازیم که می‌توانند به شما کمک کنند تا خونریزی بینی را در خانه متوقف کنید.
• صاف بنشینید و کمی به جلو خم شوید .
• با انگشت شست و اشاره، قسمت نرم بینی را ۱۰-۱۵ دقیقه فشار دهید.
• از کمپرس سرد روی بینی استفاده کنید.
• از خوابیدن یا خم شدن به عقب پس از قطع خونریزی خودداری کنید.
روش‌های پیشگیری از خون‌دماغ
بهترین راه برای مقابله با خون‌دماغ، پیشگیری از وقوع آن است. در این بخش، به نکاتی اشاره می‌کنیم که می‌توانند خطر خونریزی بینی را کاهش دهند و از بروز این مشکل جلوگیری کنند.
• مرطوب نگه داشتن فضای اتاق (به‌خصوص در فصول سرد)
• استفاده از اسپری بینی
• اجتناب از کندن بینی یا فین کردن شدید
• نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از خشکی بدن
• کنترل فشار خون و پیگیری مشکلات زمینه‌ای
درمان خون دماغ از اقدامات اولیه تا مراقبت‌های پزشکی
درمان خون‌دماغ بسته به شدت و علت آن متفاوت است. در موارد خفیف، بیشتر مواقع با اقدامات ساده مانند فشار دادن قسمت نرم بینی، خم شدن به جلو و استفاده از کمپرس سرد، خونریزی به‌سرعت متوقف می‌شود. اگر خونریزی شدیدتر باشد یا به‌طور مکرر تکرار شود، ممکن است نیاز به مداخله پزشکی از جمله سوزاندن رگ خون‌ریزی‌دهنده، استفاده از گازهای بینی یا حتی درمان دارویی برای کنترل فشار خون یا اختلالات انعقادی وجود داشته باشد. همچنین در موارد مزمن، بررسی دقیق توسط متخصص گوش و حلق و بینی ضروری است تا علت زمینه‌ای مشخص و درمان هدفمند انجام شود.
سخن پایانی
