سرفه کودکان یک واکنش طبیعی و دفاعی بدن است که به پاکسازی راههای هوایی از ترشحات، میکروبها و عوامل محرک کمک میکند. بیشتر سرفهها معمولا ناشی از سرماخوردگی، ویروسهای فصلی یا حساسیت هستند؛ در چنین شرایطی، بعد از چند روز بهبود پیدا میکنند. خوب است بدانید که سرفه همیشه نشانه یک بیماری جدی نیست؛ اما اگر همراه با تب بالا، تنگی نفس، خسخس سینه، کبودی لبها یا ادامهدار شدن بیش از چند هفته باشد، میتواند نشانه یک مشکل جدیتر مثل آسم، برونشیولیت یا ذاتالریه باشد. شناخت نوع سرفه و علائم همراه آن به والدین کمک میکند تصمیم بگیرند چه زمانی درمان خانگی کافی است و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنند. در این مطلب با مجله همراه باشید تا با انواع سرفه و روشهای مناسب درمان آن آشنا شویم.
علت سرفه کودکان چیست؟
سرفه در کودکان میتواند به دلایل متعددی بروز کند. این دلایل گاه به صورت خودبهخودی برطرف شده و سرفه درمان میشود؛ گاهی نیز حتما به درمان جدی پزشکی نیاز دارند. با این حال، هر زمان که کودک شما دچار سرفه شد، باید برا بررسی علل و یافتن راه درمان به پزشک مراجعه کنید. از جمله دلایل سرفه کودکان میتوان به دلایل زیر اشاره کرد:
عفونتهای ویروسی و باکتریایی
شایعترین علت سرفه کودکان، عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا و کروناست. این ویروسها با ایجاد التهاب در گلو و راههای هوایی، سبب افزایش ترشح مخاط شده و سرفه را ایجاد میکنند. بیشتر این سرفهها به صورت خودبهخودی درمان شده و طی 7 تا 10 روز برطرف میشوند.
در موارد کمتری، عفونتهای باکتریایی مثل سینوزیت، برونشیت یا ذاتالریه عامل سرفه در کودکان هستند. سرفههای باکتریایی به طور معمول شدیدتر و طولانیتر است. این نوع سرفهها اغلب همراه با تب بالا، بیحالی و افزایش خلط چرکی ظاهر میشوند. در این حالت درمان با آنتیبیوتیک فقط زیر نظر پزشک باید انجام شود.
آلرژی و آسم
کودکانی که سابقه یا زمینه ابتلا به آلرژی یا آسم داشته باشند، هنگام تماس با محرکهایی مثل گرده گیاهان، گردوغبار، موی حیوانات، دود سیگار یا آلودگی هوا، دچار التهاب و تنگی راههای هوایی میشوند. این التهاب موجب بروز سرفه خشک، خسخس سینه و گاهی سرفههای شبانه در کودکان میشود.
در آسم، مجاری تنفسی بیشازحد حساس میشوند و در مواجهه با محرکها دچار اسپاسم (تنگی ناگهانی) میگردند. تشدید سرفه در شب، هنگام فعالیت یا خنده میتواند نشانه آسم باشد و باید به سرعت پیگیری شود.
رفلاکس معده و تحریکات محیطی
در برخی کودکان، بهویژه نوزادان زیر یکسال، بازگشت اسید معده (ریفلاکس) میتواند سبب تحریک ته حلق و ایجاد سرفههای مزمن شود. سرفه ناشی از رفلاکس معمولا بعد از غذا خوردن یا هنگام خواب تشدید میشود. در این شرایط، علائمی مثل ترش کردن برای کودک ایجاد میشوند که بیقراری یا گریه پس از شیر خوردن را به همراه دارد.
آلرژنهای محیطی مانند دود سیگار، شویندهها، اسپریها، عطرهای قوی، کپک خانه و هوای خشک نیز میتوانند تارهای تنفسی کودک را تحریک کنند و سرفههای مکرر ایجاد نمایند.
خروسک، سیاهسرفه و سایر بیماریهای جدی
برخی بیماریها سبب سرفههای شدید و هشداردهنده میشوند. از جمله این بیماریها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خروسک: این نوع سرفه در اثر ویروسها ایجاد میشود و سرفهای «پارسمانند» شبیه صدای سگ دارد. خروسک اغلب در شب شدیدتر بوده و ممکن است با گرفتگی صدا و تنگی نفس همراه شود.
- سیاهسرفه: یک عفونت باکتریایی بسیار مسری است که سبب حملات سرفههای پشتسرهم میشود و ممکن است کودک هنگام سرفه نفس کم بیاورد و کبود شود.
- ذاتالریه و برونشیولیت: این بیماریها موجب التهاب عمیق ریهها شده و سرفههای مداوم، تب بالا، بیحالی و مشکلات تنفسی ایجاد میکنند.
انواع سرفه در کودکان
شناخت نوع سرفه کودکان به والدین کمک میکند بهتر حدس بزنند مشکل اصلی در کدام بخش دستگاه تنفسی قرار دارد و چه زمانی درمان خانگی کافی است یا باید به پزشک مراجعه کنند. هر نوع سرفه الگوی خاص خود را دارد و با علائم همراه متفاوتی در کودک ظاهر میشود. از جمله انواع سرفه کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
سرفه خشک کودکان
در سرفه خشک خلط یا ترشح قابلتوجهی از راههای هوایی خارج نمیشود و کودک بیشتر احساس سوزش، خشکی و خارش گلو دارد. این نوع سرفه به دنبال شرایط زیر بروز میکند:
- ابتدای سرماخوردگی یا عفونت ویروسی
- تحریک گلو بر اثر هوای خشک، دود سیگار یا آلودگی
- آسم و آلرژی به خصوص در سرفه همراه با خس خس و تنگی نفس
ویژگیهای سرفه خشک در کودکان
از جمله ویژگیهای سرفه خشک در کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- صدای کوتاه و تیز
- بدون صدای خِرخِر خلط
- تشدید گاهی در شب و هنگام دراز کشیدن
اگر سرفه خشک چند روزه و خفیف باشد، با مرطوب نگه داشتن هوا، مایعات و استراحت بهتر میشود؛ اما اگر طولانی، همراه تنگی نفس، درد قفسه سینه یا تب شود، ارزیابی پزشکی لازم است.
سرفه خلطدار کودکان
در سرفه خلط دار، بدن سعی میکند مخاط و ترشحات اضافی را از راههای هوایی و ریهها خارج کند. این نوع سرفه در شرایط زیر بیشتر دیده میشود:
- عفونتهای ویروسی یا باکتریایی دستگاه تنفسی (برونشیت، پنومونی)
- ترشحات پشت حلق به علت سرماخوردگی یا سینوزیت
- بهبود مرحله پایانی سرماخوردگی، زمانی که خلط در حال تخلیه است
ویژگیهای سرفه خلطدار در کودکان
از جمله ویژگیهای سرفه خلطدار عبارتند از:
- صدای «خِرخِر» خیس هنگام سرفه
- گاهی کودک پس از سرفه، خلط را قورت میدهد یا بالا میآورد.
- صبحها پس از بیدار شدن ممکن است شدیدتر باشد، چون ترشحات در طول شب جمع شدهاند.
در سرفه خلطدار، مایعات کافی، بخور، محلول نرمال سالین بینی و هوای مرطوب میتوانند به رقیق شدن خلط و تخلیه بهتر آن کمک کنند. اگر خلط سبز تیره، قهوهای یا همراه با خون باشد یا تب و بیحالی وجود داشته باشد، باید حتما پزشک بررسی کند.
خروسک در کودکان (سرفه پارسمانند)
سرفه خروسکی سرفهای است که صدای آن شبیه پارس سگ است یا صدایی خشن و فلزی دارد. این نوع سرفه به علت التهاب در ناحیه حنجره و نای رخ میدهد و در اکثر مواقع ناشی از عفونت ویروسی است. این وضعیت بیشتر در کودکان خردسال دیده میشود.
ویژگیهای سرفه خروسکی در کودکان
از جمله ویژگیهای سرفه خروسکی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- صدای بلند، خشن و پارسمانند
- تشدید در شب و هنگام گریه یا اضطراب
- ممکن است با گرفتگی صدا و صدای سوتمانند هنگام دم همراه شود
این نوع سرفه اگر با تنگی نفس، کشیده شدن پوست بین دندهها هنگام نفسکشیدن، بیقراری شدید یا کبودی لبها همراه شود، یک علامت هشدار مهم است و باید سریعا به اورژانس مراجعه شود.
سرفه کودکان همراه خسخس شبانه
وقتی سرفه کودکان با خسخس سینه (صدای سوتمانند هنگام بازدم) یا تشدید در شب هنگام خواب همراه میشود، باید به مشکلاتی مثل آسم، آلرژی یا تنگی راههای هوایی کوچک شک کرد.
ویژگیهای سرفه همراه با خس خس سینه در کودکان
از جمله ویژگیهای این مدل سرفه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرفه هنگام فعالیت، دویدن، خنده یا گریه بدتر میشود.
- در نیمهشب یا نزدیک صبح تشدید میشود.
- کودک ممکن است احساس تنگی نفس، فشار قفسه سینه یا ناتوانی در نفس عمیق داشته باشد.
این الگو از سرفه نشاندهنده حساس شدن راههای هوایی است و به محرکها (مثل هوای سرد، گردوغبار، عفونتهای ویروسی) واکنش بیشازحد نشان میدهند. برای درمان باید حتما به پزشک مراجعه شود. در مواردی ممکن است کودک نیاز به اسپری استنشاقی داشته باشد.
تفاوت سرفه کودکان با و بدون تب
وجود یا عدم وجود تب در کنار سرفه به تشخیص علت بروز آن کمک میکند. سرفه با و بدون تب میتواند نمایانگر مشکلات زیر باشد:
سرفه کودکان بدون تب
- اغلب در مواردی مثل آلرژی، آسم، تحریکات محیطی، رفلاکس معده یا باقیماندهی یک عفونت قدیمی دیده میشود.
- اگر کودک حال عمومی خوب داشته باشد، بازی کند، بخورد و بخوابد، معمولا مسئله خیلی جدی نیست؛ اما اگر سرفه مزمن و طولانی شود، بررسی پزشکی لازم است.
سرفه کودکان همراه تب
- بیشتر به دلیل عفونتهای ویروسی یا باکتریایی ایجاد میشود.
- تب خفیف و کوتاهمدت با سرماخوردگی شایع است.
- تب بالا، طولانی یا همراه با لرز و بیحالی میتواند نشانه عفونت جدیتری مانند ذاتالریه، آنفولانزا یا عفونتهای باکتریایی باشد.
سرفه کودکان همراه با خلط نشانه چیست؟
رنگ خلط میتواند اطلاعات مهمی درباره وضعیت دستگاه تنفسی کودکان به شما بدهد. هرچند فقط رنگ خلط برای تشخیص قطعی کافی نیست، اما میتواند به والدین کمک کند تا بفهمند سرفه ناشی از ویروس، باکتری، حساسیت یا تحریکات محیطی است و آیا نیاز به مراجعه به پزشک وجود دارد یا نه؟ بهطور کلی، تغییر رنگ خلط نتیجه واکنش سیستم ایمنی و میزان گلبولهای سفید در محل التهاب است.
به همین دلیل، باید به رنگ خلط در سرفه دقت کنید تا بتوانید بفهمید کودک در چه شرایطی قرار دارد. در جدول زیر، انواع رنگ خط در سرفه کودکان را بررسی کردهایم.
| رنگ خلط | دلیل بروز این رنگ خلط | علائم هشدار |
|---|---|---|
| سفید و رقیق | نشانه عفونت ویروسی خفیف (سرماخوردگی)، آلرژی یا تحریک ناشی از هوای خشک و آلودگی | معمولا نگرانکننده نیست؛ اگر بیش از 10 روز ادامه یابد یا با خسخس همراه شود، نیاز به معاینه دارد. |
| سفید و کدر | ناشی از غلظت مخاط و التهاب؛ در مراحل اولیه و پایانی سرماخوردگی شایع است. ممکن است در آلرژی و سینوزیت نیز دیده شود. | اگر با درد سینوس، سردرد یا گرفتگی بینی همراه باشد، احتمال سینوزیت وجود دارد و باید معاینه شود. |
| سبز یا زرد | نشاندهنده فعالیت شدید گلبولهای سفید و درگیری بیشتر دستگاه تنفسی است. میتواند نتیجه عفونت ویروسی باشد، اما در موارد مزمن، احتمال عفونت باکتریایی مطرح میشود. | اگر بیش از 3 یا 4 روز باقی بماند یا با تب بالا و بیحالی همراه شود، پزشک باید معاینه کند. |
| قهوهای همراه با رگههای خون | ممکن است ناشی از خشکی شدید گلو، ترکخوردگی مویرگها بر اثر سرفههای شدید، استنشاق دود، آلودگی هوا یا خون قدیمی در دستگاه تنفسی باشد. | اگر خلط قرمز یا صورتی به دنبال آن ایجاد شود باید معاینه شود و خطرناک است. |
| قرمز یا صورتی | این نوع خلط ممکن است در صورت بروز مشکل شدید و جدی مثل سل بروز کند. | هر زمان این نوع خلط را مشاهده کردید باید سریعا به پزشک مراجعه شود. |
نکات مهم در رابطه با رنگ خلط در سرفه کودکان
در رابطه با جدول بالا و رنگ خلط در سرفه کودکان باید به چند نکته زیر دقت کنید:
- رنگ خلط زرد یا سبز همیشه به معنی «عفونت باکتریایی و نیاز به آنتیبیوتیک» نیست؛ این یک تصور اشتباه رایج است که میتواند جان بسیاری از کودکان را با مصرف بیجای آنتیبیوتیک به خطر بیاندازد.
- بسیاری از عفونتهای ویروسی هم میتوانند خلط سبز تولید کنند، چون گلبولهای سفید پس از مبارزه با ویروس، آنزیمهایی آزاد میکنند که باعث تغییر رنگ مخاط میشود.
- رنگ خلط بهتنهایی معیار کافی برای تجویز آنتیبیوتیک نیست و پزشک باید سایر علائم شامل تب، تنگی نفس، طول مدت سرفه، بیحالی را نیز بررسی کند.
برای درمان سرفه کودکان در خانه چه کنیم؟
درمان سرفه کودکان در خانه، با چند روش ساده امکان پذیر است اما باید دقت کنید که برای موارد سبک و بدون علائم هشداردهنده میتوان به این درمانهای خانگی اکتفا کرد. از جمله درمانهای خانگی برای سرفه کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از نوشیدنیهای مفید مثل آب گرم، شربت عسل برای کودکان بالای یکسال، دمنوشهای ضد سرفه مجاز برای کودکان
- استفاده از بخور و دوش بخار آب گرم
- قطره سالین و آسپیراتور بینی
- بالا نگهداشتن سر در هنگام خواب با استفاده از بالش بلند
- استراحت و رژیم غذایی شامل انواع سوپها و مرکبات
همچنین یکی از درمانهای سرفه کودکان، مصرف قرص ضد سرفه زیر نظر پزشک است. استفاده از چنین داروهایی بدون نظارت پزشک مجاز نیست.
چه زمانی برای درمان سرفه کودکان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
توجه به سرفه کودکان و علائم آن مهم است؛ چرا که در صورت بروز برخی علائم باید هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنید. شرایطی که حتما باید برای درمان سرفه کودکان به پزشک مراجعه کرد، شامل 5 مورد مهم است که به شرح زیر هستند:
1- سرفه همراه با تنگی نفس یا خسخس سینه
اگر کودک بین سرفهها خس خس تنفسی دارد یا نفس کم میآورد، احتمال آسم، برونشیولیت یا اسپاسم نای وجود دارد.
اگر کودک نمیتواند کامل حرف بزند یا قفسه سینهاش به داخل کشیده میشود، یک جمله اورژانسی است.
پیش از رسیدن اورژانس، والدین باید آرامش خود را حفظ کنند و کودک را در وضعیت نیمهنشسته قرار دهند.
2- سرفه همراه تب بالا (بیش از 38.5 درجه) یا تب بیش از 3 روز
تب بالا و سرفه میتواند نشانه ذاتالریه یا آنفولانزا باشد.
اگر سرفه همراه تب، بیحالی، لرز یا درد قفسه سینه ظاهر شود حتما به پزشک مراجعه شود.
در نوزادان زیر 3 ماه، سرفه همراه با تب، یک مورد اورژانسی است.
3- سرفه طولانیمدت (بیشتر از 3 هفته)
سرفه حاد معمولا بین 7 الی 10 روز طول میکشد.
اگر بیش از 2 الی 3 هفته ادامه پیدا کند، احتمال بیماریهای زیر وجود دارد:
- آلرژی و آسم
- رفلاکس معده
- سیاهسرفه
- عفونتهای مزمن
چنین شرایطی حتما باید توسط پزشک بررسی شود. به خصوص اگر شبها بدتر میشود.
4- کبودی لبها یا رنگپریدگی غیرعادی کودک
کبود شدن لب یا ناخنها نشاندهنده کمبود اکسیژن است.
این علامت میتواند همراه با حمله آسم یا التهاب شدید ریه دیده شود.
این شرایط نیاز فوری به اورژانس دارد.
عدم توجه به این شرایط میتواند خطرناک باشد.
5- سرفه ناگهانی و شدید پس از خوردن غذا یا بازی
احتمال گیر کردن جسم خارجی (اسباببازی کوچک، تکه خوراکی، آجیل و…) وجود دارد.
اگر کودک بین سرفهها صدا ندارد یا نمیتواند گریه کند یعنی راه هوایی مسدود شده است.
در این شرایط والدین نباید انگشت در دهان کودک ببرند.
اگر کودک هوشیار است و میتواند سرفه کند باید او را به ادامه دادن سرفه تشویق کنید.
اگر نفس کودک بالا نمیآید اجرای مانور هایملیش مخصوص کودک و تماس با اورژانس ضروری است.
دیگر علائم هشدار دهنده همراه با سرفه کودکان
به جز 5 مورد بررسی شده، اگر سرفه همراه با علائم زیر را در کودک مشاهده کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- نفس کشیدن سخت به خصوص در خواب
- سرفه صدادار و خروسک شدید
- بیحالی یا خوابآلودگی زیاد
- استفراغهای مداوم
- امتناع از نوشیدن مایعات
چگونه سرفه معمولی را از سرفه خطرناک تشخیص دهیم؟
تشخیص سرفه معمولی از سرفه های خطرناک در کودکان با بررسی علائم آنها راحت است. در تصویر زیر میتوانید راه تشخیص سرفه کودکان در حالت معمولی و خطرناک را مشاهده کنید:
پیشگیری از بروز سرفه در کودکان
برای پیشگیری از سرفه کودکان، باید آنها را تا حد امکان از محرکها و عوامل عفونی دور نگه دارید. تقویت سیستم ایمنی، مدیریت آلرژنها و مراقبت از کیفیت هوای محیط نیز نقش مهمی ایفا میکند. والدین باید این موارد را رعایت کنند تا احتمال ابتلا کودک به سرفه کاهش یابد:
- هوای اتاق مرطوب نگه داشته شود تا مجاری تنفسی خشک نشود و تحریکپذیری کاهش یابد.
- کودکان باید از دود سیگار، قلیان و بوهای تند دور باشند؛ زیرا محرکهای اصلی سرفه و تنگینفس در کودکان محسوب میشوند.
- شستوشوی دستها بهطور منظم انجام شود تا انتقال ویروسهای تنفسی کاهش یابد.
- تماس با افرادی که علائم سرماخوردگی دارند کم شود؛ زیرا کودکان بهسرعت ویروس را دریافت میکنند.
- حساسیتهای فصلی کنترل شود؛ غبار، گرده و موی حیوانات باید از محیط زندگی حذف شود تا واکنش آلرژیک ایجاد نشود.
- تغذیه کامل و خواب کافی رعایت شود تا سیستم ایمنی عملکرد مطلوب داشته باشد.
- واکسنهای دورهای را حتما بزنید تا میزان ابتلا به عفونتهای تنفسی کاهش یابد.
عوارض عدم درمان سرفه در کودکان
سرفه اگر مدتدار شود یا علت زمینهای آن نادیده گرفته شود، میتواند برای کودک مشکلات بیشتری ایجاد کند. شدت و نوع عوارض بسته به علت سرفه متفاوت است؛ اما مهمترین پیامدها زمانی بروز میکند که تشخیص و درمان بهموقع انجام نشود. از جمله این پیامدها عبارتند از:
- پیشرفت عفونت تنفسی رخ میدهد و ممکن است به سینوزیت، عفونت گوش یا حتی عفونت ریه (پنومونی) تبدیل شود.
- اختلال خواب و بیقراری شدید ایجاد میشود و در نتیجه ضعف سیستم ایمنی و بدخلقی کودک تشدید میشود.
- کاهش اشتها و افت وزن اتفاق میافتد چون کودک هنگام غذا خوردن دچار سرفه و ناراحتی میشود.
- تحریک مداوم گلو و تارهای صوتی باعث خشونت صدا و درد مداوم گلو میشود.
- شدیدتر شدن آسم یا آلرژیهای تنفسی رخ میدهد و علائم مانند خسخس، تنگینفس یا سرفه شبانه افزایش مییابد.
- کاهش اکسیژنرسانی مناسب در سرفههای شدید یا طولانیمدت ممکن است اتفاق بیفتد و روی تمرکز و فعالیت روزمره اثر بگذارد.
- ریسک استفراغ، بیآبی بدن یا ضعف عمومی در موارد سرفههای پشتسرهم دیده میشود.
سخن آخر
سرفه کودکان برای والدین آنها میتواند بسیار نگرانکننده باشد. علت سرفه کودکان ممکن است بیماریهای ویروسی یا باکتریایی باشد. با شناسایی علائم سرفه معمولی و سرفه خطرناک، میتوان برای انتخاب راه درمان تصمیم گرفت. در مواردی که سرفه سبک است، میتوان با چند راهکار خانگی آن را بهبود بخشید. اگر سرفه همراه با علائم دیگر باشد، باید حتما برای درمان به پزشک مراجعه شود. در این مطلب از مجله داروخانه آنلاین دکتر زمانی ، به بررسی علل، انواع و روشهای تشخیص نوع سرفه در کودکان پرداختیم. سوالات خود را در این زمینه از قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.
