باکتری استرپتوکک پنومونیه یکی از شایع‌ترین ارگانیسم‌های آلوده‌کنندۀ بدن است که می‌تواند طیف وسیعی از بیماری‌های ساده مانند سرماخوردگی تا عوارض جدی مانند مننژیت و اسنفالیت را ایجاد کند. واکسن پرونار یکی از واکسن‌های خوب برای پیشگیری از این عوارض است که توسط اتحادیه اروپا تأیید شده و تزریق می‌شود. در این مطلب ابتدا می‌بینیم که، واکسن پرونار چیست سپس به بررسی اهمیت واکسن پرونار برای کودکان و بزرگسالان خواهیم پرداخت.

واکسن پرونار چیست؟

ابتدا بهتر است به این موضوع بپردازیم که، واکسن پرونار چیست. واکسن پرونار ۱۳ حاوی آنتی‌ژن‌های ۱۳ تایپ از باکتری استرپتوکک پنومونیه است. این باکتری یک میکروب مهم در بیماری‌زایی کودکان و بزرگسالان است و انواع مختلفی از بیماری‌ها ازجمله عفونت ریه (ذات‌الریه) و مننژیت را ایجاد می‌کند. واکسن پرونار در دو نوع پرونار ۷ ظرفیتی و پرونار ۱۳ ظرفیتی عرضه می‌شود که پرونار ۱۳ جدیدتر و کامل‌تر است و امروزه در حال جایگزینی با پرونار ۷ ظرفیتی است؛ اما، هنوز در برخی نقاط پرونار ۷ ظرفیتی تزریق می‌شود.

پیش‌تر در مطلب بیماری پنوموکوکی چیست به تفصیل به بیماری‌های حاصل از این باکتری پرداخته‌ایم.

تزریق واکسن پرونار ۱۳ چه فایده‌ای دارد؟

واکسن پرونار برای محافظت از کودکان بین ۶ هفته تا 17 سال در برابر بیماری‌های تهاجمی ناشی از استرپتوکک پنومونیه ازجمله، ذات‌الریه (عفونت ریه‌ها) و اوتیت میانی حاد (عفونت گوش میانی) استفاده می‌شود. از این واکسن همچنین برای محافظت از بزرگسالان و افراد مسن در برابر بیماری‌های تهاجمی و ذات‌الریه ناشی از این باکتری استفاده می‌شود. بیماری تهاجمی زمانی رخ می‌دهد که باکتری در بدن پخش می‌شود و باعث عفونت‌های جدی مانند سپتی سمی (عفونت خون) و مننژیت (عفونت غشاهای اطراف مغز و ستون فقرات) می‌شود.

هنگام تجویز Prevenar 13 باید به خطر بیماری تهاجمی و ذات‌الریه در گروه‌های سنی مختلف، سایر بیماری‌هایی که واکسن‌ها ممکن است داشته باشند و نوع باکتری در مناطق مختلف جغرافیایی توجه شود. این واکسن را فقط می‌توان با نسخه تهیه کرد.

واکسن پرونار ۱۳ و پنوموواکس ۲۳ دو واکسن در مقابل باکتری استرپتوکک پنومونیه هستند که بهستان دارو در ایران عرضه می‌کند.

واکسن پرونار چگونه و در چه شرایطی باید تزریق شود؟

بزرگسالان و کودکان 2 سال به بالا باید یک دوز از این واکسن را به شکل عضلانی و در عضلۀ شانه (دلتوئید) دریافت کنند.

در کودکان زیر 2 سال واکسن به عضلۀ ران تزریق می‌شود. برنامۀ واکسیناسیون بستگی به سن کودک دارد و باید بر اساس توصیه‌های رسمی زیر باشد:

• به کودکان بین ۶ هفته تا ۶ ماه معمولاً چهار دوز داده می‌شود. سه نوبت اول با فاصله ۱ ماهه بین هر دوز تجویز می‌شود. دوز چهارم، که تقویت‌کننده است، بین 11 تا ۱۵ ماهگی تجویز می‌شود. از طرف دیگر، زمانی که واکسن پرونار به‌عنوان بخشی از برنامۀ ایمن‌سازی روتین تجویز می‌شود می‌توان دو دوز را در سنین ۲ و ۴ ماهگی و به دنبال آن یک دوز تقویت‌کننده (بوستر) در 11 تا ۱۵ ماهگی تجویز کرد.

• کودکان بین ۷ ماهه تا 11 ماهه باید ابتدا دو دوز با فاصلۀ حداقل ۱ ماهه و سپس نوبت سوم را در سال دوم دریافت کنند.

• کودکان 12 تا 23 ماهه باید دو دوز را با فاصله حداقل ۲ ماه دریافت کنند.

• کودکان بین ۲ تا 17 سال باید یک دوز واحد دریافت کنند.

تزریق واکسن پرونار ۱۳ را می‌توان در کودکانی که واکسیناسیون با پرونار را شروع کرده‌اند نیز استفاده کرد.

واکسن پرونار چگونه عمل می‌کند؟

واکسن‌ها با آموزش سیستم ایمنی بدن (دفاع طبیعی بدن)، نحوۀ دفاع از خود در برابر یک بیماری کار می‌کنند. هنگامی که به فردی واکسن داده می‌شود، سیستم ایمنی بخش‌هایی از باکتری موجود در واکسن را به‌عنوان عامل خارجی تشخیص می‌دهد و در مقابل آن‌ها آنتی‌بادی می‌سازد. هنگامی که فرد بعد از واکسینه‌شدن در معرض باکتری قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی می‌تواند سریع‌تر آنتی‌بادی تولید کند. این امر به محافظت در برابر بیماری کمک می‌کند.

پرونار ۱۳ حاوی مقادیر کمی پلی ساکارید (نوعی قند) است که از «کپسول» اطراف باکتری استرپتوکک پنومونیه استخراج شده است. این پلی ساکاریدها خالص شده‌اند سپس به یک حامل «کونژوگه» پیوست شده‌اند تا به شناسایی آن‌ها توسط سیستم ایمنی کمک کنند. این واکسن همچنین بر روی یک ترکیب آلومینیومی ثابت می‌شود تا پاسخ ایمنی را تقویت کند.

پرونار ۱۳ حاوی پلی ساکاریدهای 13 نوع مختلف از استرپتوکک پنومونیه (سروتیپ‌های 1، 3، ۴، ۵، ۶A، 6B، 7F، 9V، 14، 18C، 19A، 19F و 23F) است. در اروپا تخمین زده می‌شود که این‌ها مسئول بین 73 تا 100 درصد موارد بیماری تهاجمی در کودکان زیر ۵ سال و حداقل ۵۰ تا ۷۶ درصد از موارد بیماری تهاجمی در بزرگسالان هستند که بسته به شرایط جغرافیایی هر کشور متفاوت است. Prevenar 13 بسیار شبیه به پرونار ۷ ظرفیتی است؛ اما، حاوی ۶ پلی ساکارید اضافی از سروتیپ‌ها است که بین 1۶ تا ۶0٪ موارد ذکرشده را تشکیل می‌دهند.

اهمیت واکسن پرونار برای کودکان چیست؟

تا اینجا دیدیم که، واکسن پرونار چیست و چگونه عمل می‌کند. حال بهتر است ببینیم که، اصلاً اهمیت واکسن پرونار برای کودکان چیست و چرا کودکان باید این واکسن را تزریق کنند.

سیستم ایمنی در سنین ابتدایی زندگی هنوز کاملاً آب‌دیده نشده است و آسیب‎‌پذیری زیادی در برابر انواع میکروب‌ها دارد. واکسن‌ها به شکل کنترل‌شده‌ای بدون ایجاد بیماری به سیستم ایمنی یاد می‌دهند که با میکروب خاصی مبارزه کند. یکی از این میکروب‌های مهم، که در دوران کودکی می‌تواند کشنده باشد یا عوارض متعددی بر جای بگذارد، استرپتوکک پنومونیه است. برای پاسخ این سؤال که، اهمیت واکسن پرونار برای کودکان چیست باید بگوییم این واکسن از ایجاد بیماری شدید و تهدیدکنندۀ حیات توسط باکتری استرپتوکک پنومونیه جلوگیری می‌کند و به این ترتیب کودک ایمنی بیشتری در برابر این میکروب خواهد داشت.

واکسن پرونار چه عوارضی دارد؟

شایع‌ترین عوارض جانبی Prevenar 13 (که در بیش از 1 بیمار از هر 10 بیمار دیده می‌شود) در کودکان عبارت‌اند از:

• کاهش اشتها؛

• تب (فقط در کودکان ۶ هفته تا ۵ سال بسیار شایع است)؛

• تحریک‌پذیری؛

• واکنش در محل تزریق ازجمله قرمزی، سفت‌شدن پوست، تورم، درد یا حساسیت؛

• خواب‌آلودگی و خواب بی‌کیفیت.

در بزرگسالان و افراد مسن شایع‌ترین عوارض جانبی واکسن پرونار (که در بیش از 1 بیمار از هر 10 بیمار دیده می شود) عبارت‌اند از :

• کاهش اشتها؛

• سردرد؛

• اسهال؛

• تب (فقط در بزرگسالان 18 تا 29 سال بسیار شایع است)؛

• استفراغ؛

• راش؛

• واکنش در محل تزریق؛

• محدودیت حرکت بازو؛

• آرترالژی و میالژی (درد مفاصل و عضلانی)؛

• لرز؛

• خستگی.

این عوارض خودمحدودشونده هستند و در مدت کوتاهی از بین می‌روند.

واکسن پرونار ۱۳ نباید در افرادی که به مواد فعال، واکسن توکسوئید دیفتری (سم ضعیف‌شده از باکتری که باعث دیفتری می‌شود) حساسیت دارند استفاده شود. افرادی که تب شدید دارند تا زمان بهبودی نباید واکسن را دریافت کنند؛ اما، در صورت ابتلا به عفونت خفیف مانند سرماخوردگی همچنان می‌توان واکسن را تزریق کرد.