انجام معاینات قبل از بارداری
قبل از اقدام به بارداری بهتر است جهت انجام معاینات پیش از بارداری به پزشک مراجعه کنید. در جلسات معاینات پیش از بارداری، پزشک سوابق پزشکی شخصی و خانوادگی، وضعیت فعلی سلامت شما، داروها و مکمل‌های مصرفی را بررسی خواهد کرد.
مصرف برخی داروها و مکمل‌ها در دوران بارداری خطرناک است و باید حتی پیش از تلاش برای باردار شدن متوقف یا جایگزین شود، زیرا برخی از این مواد در بافت چربی بدن ذخیره و مدتی باقی می‌ماند. او همچنین دربارۀ رژیم غذایی، ورزش یا عادت‌های ناسالمی مثل سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر با شما صحبت خواهد کرد. سپس برای بررسی وضعیت سلامت شما آزمایش‌هایی را درخواست خواهد داد، قرص‌های ویتامین یا مولتی‌ویتامین برایتان تجویز خواهد کرد و از به روز بودن واکسیناسیون شما برای تعیین میزان ایمنی بدنتان در برابر بیماری‌هایی مثل آبله‌مرغان و سرخجه نیز اطمینان پیدا می‌کند.
درصورتی‌که به بیماری‌های مزمن نظیر آسم، دیابت یا فشار خون دچار باشید که پیش از بارداری قابل کنترل است، پزشک شما را به یک متخصص ارجاع خواهد داد. همچنین ممکن است معاینۀ لگن و زنان و تست پاپ‌اسمیر نیز انجام شود. بهتر است پیش از بارداری برای بررسی وضعیت سلامت دهان و دندان به یک دندان‌پزشک مراجعه کنید. تغییرات هورمونی دوران بارداری می‌تواند شما را مستعد بیماری‌های لثه کند.
افزایش هورمون پروژسترون و استروژن ممکن است باعث تغییر واکنش لثه‌ها نسبت به باکتری‌های موجود در پلاک دندان و منجر به تورم، قرمزی و حساسیت لثه‌ها شود که هنگام استفاده از نخ دندان یا مسواک زدن باعث خونریزی لثه‌ها می‌شود. زنانی که پیش از بارداری مراقب سلامت لثه‌های خود هستند، در دوران بارداری کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های لثه قرار خواهند داشت. شاید باورتان نشود، اما سلامت دهان و دندان بیشتر از آنچه می‌اندیشید در سلامت دوران بارداری و پیشگیری در عوارضی نظیر زایمان زودرس تأثیر دارد. اگر طی شش ماه گذشته برای معاینه و جرم‌گیری دندان‌ها به دندان‌پزشک مراجعه نکرده‌اید، الان زمان مناسبی برای این کار است.
انجام آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری
اگرچه انجام آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری اجباری نیست و هزینۀ زیادی نیز دارد، اما اگر سابقه‌ای از بیماری‌های ژنتیکی در خانوادۀ شما وجود دارد و می‌توانید هزینۀ این آزمایش‌ها را پرداخت کنید، بهتر است برای اطمینان از سلامت جنین خود آزمایش‌های ژنتیک پیش از بارداری را انجام دهید. پزشک قبل از درخواست آزمایش، شما را برای مشاورۀ ژنتیک می‌فرستد تا مشاورۀ لازم در اختیارتان قرار گیرد.
این آزمایش کمک خواهد کرد که بدانید آیا شما یا همسرتان حامل ژن بیماری‌های ارثی جدی مثل فیبروز سیستیک یا کم‌خونی داسی‌شکل هستید یا خیر. اگر هر دو نفر شما حامل ژن یک بیماری ژنتیکی باشید، فرزند شما به احتمال ۲۵ درصد به آن بیماری مبتلا خواهد شد. شما با مراجعه به متخصص ژنتیک دربارۀ بیماری‌های ژنتیکی که فرزند شما در معرض ابتلا به آنها قرار دارد، اطلاعات بیشتری به دست خواهید آورد و بر اساس آنها برای آیندۀ بارداری خود تصمیم‌گیری می‌کنید. شاید این آزمایش مهم‌ترین کاری باشد که برای اطمینان از سالم بودن فرزند خود انجام می‌دهید و می‌توانید تنها با ارائۀ یک نمونه بزاق دهان یا خون توسط خود و همسرتان، آن را انجام دهید.
مصرف ویتامین‌ها و فولیک اسید
شروع مصرف مکمل فولیک اسید پیش از بارداری و ادامۀ آن در طول دوران بارداری بسیار مهم است. با مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم فولیک اسید حداقل به مدت یک ماه پیش از باردار شدن و طی سه ماهۀ اول بارداری می‌توانید احتمال ابتلای جنین به نقص‌های لولۀ عصبی مثل اسپینا‌بیفیدا را به میزان ۵۰ تا ۷۰ درصد کاهش دهید. مصرف فولیک اسید به پیشگیری از دیگر نقص‌های مادرزادی نیز کمک می‌کند. پزشک ممکن است قرص فولیک اسید یا مکمل‌های بارداری و مولتی‌ویتامین‌های بارداری را که حاوی میزان مناسبی فولیک اسید است برای شما تجویز کند.
بهتر است مصرف مولتی‌ویتامین‌ها را در دوران پیش از بارداری با هماهنگی پزشک مصرف کنید. دُز روزانۀ مولتی‌ویتامین مصرفی شما نباید بیشتر از ۷۷۰ میکروگرم رتینول (RAE) ویتامین A داشته باشد. مصرف بیش از حد ویتامین A باعث بروز نقص‌های مادرزادی در جنین می‌شود. مصرف ید نیز قبل از بارداری به سلامت جنینتان کمک خواهد کرد. با توجه به شیوع کم‌کاری تیرویید در ایران، بهتر است از مکمل‌هایی که حاوی ید است استفاده کنید.
همچنین با توجه به این موضوع که کمبود ویتامین D در بین ایرانیان، قبل از بارداری از کافی بودن این ویتامین در بدنتان اطمینان حاصل کنید. ویتامین D در جذب کلسیم و سلامت استخوان‌ها تأثیر زیادی دارد. اگر از مصرف یکی از مکمل‌هایتان مطمئن نیستید، از پزشک خود بخواهید یک مکمل مناسب برای شما تجویز کند.
پرهیز از محصولات دخانی و الکل
اگر سیگار می‌کشید یا مواد مخدر مصرف می‌کنید، الان زمان مناسبی برای ترک کردن آنهاست. بسیاری از تحقیقات نشان داده است که سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر منجر به سقط جنین، زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزنی کمتر از وزن طبیعی می‌شود. به خاطر داشته باشید که برخی داروها تا مدت‌ها پس از این که علائم آشکار آنها از بین می‌رود در بدن باقی می‌ماند.
همچنین نتایج تحقیقات نشان داده است که مصرف دخانیات باعث کاهش باروری در زنان و کاهش تولید اسپرم در مردان می‌شود؛ حتی قرار گرفتن در معرض دود سیگار نیز باعث کاهش باروری شما می‌شود. در این زمان باید از مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید.
متخصصان توصیه می‌کنند پیش از بارداری مصرف نوشیدنی‌های الکلی را کلاً کنار بگذارید، زیرا اثرهای مخرب مصرف الکل حتی به میزان بسیار کم نیز بر جنین کاملاً مشخص نیست. کنار گذاشتن عادت‌های ناسالم بسیار مشکل است. با پزشک خود مشورت کنید و از او بخواهید راهی برای ترک سیگار یا مواد مخدر به شما توصیه کند. مراجعه به مشاور، کلینیک‌های تخصصی ترک سیگار، الکل یا ترک اعتیاد و دیگر نهادهای مرتبط نیز می‌تواند در این رابطه به شما کمک کند.
اصلاح عادت‌های غذایی
هنوز زمان آن نرسیده است که میزان غذای مصرفی خود را افزایش دهید، اما باید با مصرف غذاها و مواد مغذی، بدن خود را برای یک بارداری سالم آماده کنید. سعی کنید روزانه دو پیمانه؛ معادل یک فنجان، میوه و دو پیمانه و نیم سبزیجات مصرف کنید. غلات کامل، غذاهای سرشار از کلسیم نظیر شیر، آب پرتقال غنی‌شده با کلسیم، ماست و انواع مواد غذایی حاوی پروتئین مثل لوبیا، آجیل، دانه‌ها، محصولات حاوی سویا، مرغ و گوشت را در رژیم غذایی خود جای دهید.
با این وجود که متخصصان دربارۀ میزان کافئینی که مصرف آن در دوران بارداری بی‌خطر است توافق نظر ندارند ولی همۀ آنها معتقدند که زنان باردار و زنانی که قصد باردار شدن دارند باید از مصرف زیاد کافئین خودداری کنند. برخی تحقیقات حاکی از این است که مصرف کافئین زیاد با افزایش خطر سقط جنین و کم وزنی نوزاد در برخی زنان مرتبط است. به زنان باردارتوصیه می‌شود مصرف کافئین را به ۲۰۰ میلی‌گرم در روز یعنی حدود یک فنجان قهوه بسته به نوع نوشیدنی مصرفی محدود کنند. زنانی که قصد باردار شدن دارند نیز بهتر است این نکته را رعایت کنند.
اگر از طرفداران جدی مصرف ماهی هستید، در این زمان باید به نوع آنها دقت کنید. ماهی منبع بسیار خوبی از اسیدهای چرب امگا ۳، پروتئین، ویتامین D و دیگر مواد مغذی است که برای رشد مغز و چشم‌های جنین بسیار ضروری است، با این حال توصیه می‌شود زنانی که در سن باروری هستند از مصرف برخی انواع ماهی مثل کوسه، شمشیرماهی، شاه‌ماهی خال‌خالی و تاج‌ماهی خودداری کنند و بیش از یک وعده، یعنی ۱۷۰ گرم در هفته، کنسرو ماهی تن سفید مصرف نکنند. متخصصان توصیه می‌کنند زنان باردار در هفته، دو وعده یعنی حدود ۳۴۰ گرم از ماهی‌هایی با میزان جیوۀ کمتر مثل شاه‌ماهی، قزل‌آلا، سالمون و ساردین مصرف کنند.
رسیدن به وزن مناسب
اگر وزن شما طبیعی باشد، آسان‌تر باردار خواهید شد. داشتن شاخص تودۀ بدنی یا BMI بسیار کم یا بسیار زیاد باعث می‌شود باردار شدن مشکل‌تر شود. تناسب اندام پیش از باردار شدن باعث می‌شود بارداری سالمی داشته باشید.
زنانی که شاخص تودۀ بدنی آنها بالاتر از حد طبیعی است، بیشتر در معرض عوارض مربوط به بارداری یا زایمان هستند و زنانی که شاخص تودۀ بدنی آنها کمتر از حد طبیعی است و وزن خود را تا زمان بارداری به حد طبیعی نمی‌رسانند، در معرض خطر زایمان نوزادانی با وزن کمتر از حد طبیعی هستند. با مشورت پزشک خود، بهترین روش را برای رسیدن به وزن طبیعی انتخاب کنید.
تمرینات ورزشی برای تقویت عضلات
یک برنامۀ ورزشی برای خود تعیین و آن را دنبال کنید تا وقتی که باردار می‌شوید، بدن سالم و مناسبی داشته باشید. برنامۀ ورزشی صحیح شامل روزانه ۳۰ دقیقه یا بیشتر ورزش‌های ملایم مثل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و بدن‌سازی در اغلب روزهای هفته است.
برای افزایش انعطاف بدن، ورزش‌های کششی یا یوگا انجام دهید تا برنامۀ ورزشی کاملی داشته باشید. ورزش کردن در زمان بارداری مشکلی ندارد بلکه توصیه نیز می‌شود، مگر این که پزشک شما را از ورزش کردن منع کرده باشد. اگر تا به حال ورزش نمی‌کردید، به تدریج ورزش کردن را شروع کنید. با ورزش ساده‌ای مثل پیاده‌روی به مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه در روز شروع کنید و به مرور میزان فعالیت خود را افزایش دهید، مثلاً به جای آسانسور از پله‌ها استفاده کنید یا اتومبیل خود را کمی دورتر از محل کار پارک کنید.
پرهیز از آلودگی‌های محیطی
قبل از بارداری باید از ابتلا به بیماری‌های عفونی پیشگیری کنید، به ویژه بیماری‌هایی که می‌تواند به فرزند آیندۀ شما آسیب برساند. بهتر است از بعضی غذاها مثل پنیر و لبنیات غیرپاستوریزه، گوشت‌هایی که در رستوران‌ها به صورت سرد سرو می‌شود، همچنین ماهی و گوشت پرندگان خام و نیم‌پز دوری کنید. این نوع غذاها حاوی باکتری‌های خطرناکی است که می‌تواند باعث بیماری لیستریوز شود. این بیماری از طریق مواد غذایی منتقل می‌شود و می‌تواند باعث سقط جنین یا مرده به دنیا آمدن نوزاد شود.
از مصرف آب‌میوه‌های غیرپاستوریزه نیز پرهیز کنید، زیرا ممکن است در آنها باکتری سالمونلا یا ای‌کولای وجود داشته باشد. هنگام پخت‌وپز دست‌های خود را به خوبی بشویید و دمای یخچال را بین ۲ تا ۴ درجه سانتی‌گراد و دمای فریز را منهای ۱۸ درجه سانتی‌گراد قرار دهید تا غذاهای سرد فاسد نشود. اگر گربه دارید، بهتر است حتماً به او قرص ضدانگل بدهید و برای تعویض ظرف خاک گربه یا خاک گلدان از دستکش استفاده کنید تا به عفونت توکسوپلاسموز که برای جنین در حال رشد خطرناک است دچار نشوید.
با نزدیک شدن به فصل آنفلوانزا، حتماً برای تزریق واکسن آنفلوانزا به پزشک مراجعه کنید. ابتلا به آنفلوانزا در دوران بارداری می‌تواند به عارضه‌های خطرناکی مثل سینه‌پهلو و زایمان زودرس منجر شود. اگر همواره در معرض برخی مواد شیمیایی یا تشعشعات قرار دارید، پیش از اقدام به باردار شدن باید تغییراتی در روال کاری خود ایجاد کنید. به خاطر داشته باشید که برخی مواد شوینده، آفت‌کش‌ها، حلال‌ها و سرب موجود در آب آشامیدنی لوله‌های قدیمی می‌تواند برای جنین در حال رشد خطرناک باشد.
با پزشک خود دربارۀ روال یک روز خود در منزل یا محل کار صحبت کنید و در صورت امکان راهی برای دوری یا حذف خطرهای موجود در منزل یا محل کار خود پیدا کنید. شاید نتوانید تمامی خطرهای محیطی را از زندگی خود حذف کنید، اما می‌توانید نهایت تلاش خود را برای دوری از آنها انجام دهید، زیرا به هر حال برخی مشاغل برای زنان باردار و فرزندان آنها خطرناک است.
تحت نظر گرفتن عادت ماهانه و زمان تخمک‌گذاری
برخی زنان هنگامی که تصمیم به باردار شدن می‌گیرند، با قطع کردن داروهای ضدبارداری منتظر بارداری می‌مانند. گروه دیگر با محاسبه و ثبت تاریخ عادت‌های ماهانه و تحت نظر گرفتن علائم خود سعی در مشخص کردن روزهایی از ماه دارند که میزان باروری آنها بیشتر است. با استفاده از نرم‌افزار محاسبۀ تخمک‌گذاری می‌توانید تاریخی از ماه را مشخص کنید که احتمالاً در آن میزان باروری شما به حداکثر می‌رسد.
اگر می‌خواهید این کار را با دقت بیشتری انجام دهید، تغییرات دمای پایۀ بدن (BBT) و ترشحات دهانۀ رحم خود را ثبت کنید. با پیگیری موارد فوق به مدت چند ماه می‌توانید تاریخ تخمک‌گذاری را در هر دوره از عادت ماهانه مشخص کنید. کیت‌های پیش‌بینی تخمک‌گذاری نیز می‌تواند با شناسایی هورمون‌های موجود در ادرار یا تغییرات کلرید موجود در بزاق دهان یا روی سطح پوست که نشان‌دهندۀ نزدیک شدن زمان تخمک‌گذاری است به تشخیص زمان آن کمک کند.
