بیماری التهابی روده چیست؟
بیماری التهابی روده (IBD) یک اصطلاح کلی است که معمولا برای توصیف اختلالات مربوط به التهاب مزمن اعضای مختلف دستگاه گوارش مانند دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ استفاده میشود.
وظیفه اصلی دستگاه گوارش تجزیه غذا، استخراج مواد مغذی و حذف هرگونه مواد غیر قابل استفاده و زائد از بدن است. التهاب در هر نقطه از دستگاه گوارش میتواند باعث بروز اختلال در هرکدام از این وظایف شود. بههمیندلیل است که بیماری التهابی روده بسیار دردناک و مخرب است. در موارد نادر حتی ممکن است تهدیدکننده زندگی باشد.
اساسا دو نوع بیماری التهابی روده با عنوان کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) و بیماری کرون (Crohn’s disease) وجود دارد که هرکدام ویژگیهای خاص خود را دارند.
هنوز علت دقیق بیماری التهابی روده ناشناخته است. اگرچه در گذشته پزشکان به رژیم غذایی و استرس مشکوک بودند اما اکنون معتقدند که این عوامل باید به عنوان تشدیدکننده در نظر گرفته شوند.
علائم التهاب روده چیست؟
علائم بیماری التهابی روده بسته به شدت التهاب و محل بروز آن متفاوت است و ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. بیمار به احتمال زیاد دورههای فعال بیماری و دورههای بهبودی دارد. معمولا علائم و نشانههای مشترک بیماری کرون و کولیت اولسراتیو عبارتند از:
اسهال (زمانی رخ میدهد که قسمتهای آسیبدیده روده نمیتوانند آب را دوباره جذب کنند)
خستگی
درد معده، گرفتگی و نفخ به دلیل انسداد روده
وجود خون در مدفوع (وضعیتیکه به آن هماتوکزیا میگویند)
کاهش اشتها و کمخونی که میتواند باعث تاخیر در رشد یا تکامل جسمانی در کودکان شود
کاهش وزن بیدلیل
افراد مبتلا به بیماری کرون ممکن است در دهان خود دچار زخم شوند. گاهی اوقات زخم و شکاف در اطراف ناحیه تناسلی یا مقعد نیز ظاهر میشوند. جالب است بدانید که بیماری التهابی روده میتواند با مشکلات خارج از دستگاه گوارش مانند التهاب چشم، اختلالات پوستی و آرتروز نیز همراه شود.
علت التهاب روده چیست و چه کسانی بیشتر دچار این مشکل میشوند؟
علت دقیق بیماری التهابی روده ناشناخته است. با این حال، بزرگترین فاکتورهای خطر برای ایجاد بیماری کرون و کولیت اولسراتیو شامل موارد زیر است.
سابقه خانوادگی و ژنتیک
افرادیکه والدین، خواهر، برادر یا فرزند مبتلا به این بیماری را دارند، خود در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن هستند. بههمیندلیل، دانشمندان معتقدند که ممکن است علت ژنتیکی نیز داشته باشد.
سیستم ایمنی بدن
وضعیت سیستم ایمنی بدن نیز ممکن است در بروز بیماری التهابی روده نقش داشته باشد. سیستم ایمنی به طور معمول از بدن در برابر عوامل بیماریزا که باعث بیماریها و عفونتها میشوند، دفاع میکند. عفونت باکتریایی یا ویروسی دستگاه گوارش میتواند باعث واکنش ایمنی شود. هنگامیکه بدن سعی میکند در برابر مهاجمان واکنش ایمنی ایجاد کند، دستگاه گوارش ملتهب میشود. التهاب مزمن گوارشی عامل اصلی بروز این بیماری است.
با این حال، در افراد مبتلا به این بیماری، التهاب دستگاه گوارش حتی در صورت عدم وجود عفونت نیز رخ میدهد. در واقع سیستم ایمنی به اشتباه به سلولهای بدن حمله میکند. این مسئله به عنوان پاسخ خودایمنی شناخته میشود.
بیماری التهابی روده، همچنین میتواند زمانی رخ دهد که التهاب پس از بهبود عفونت برطرف نشود. التهاب ممکن است ماهها یا حتی سالها ادامه یابد.
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن یکی از فاکتورهای خطر اصلی در ایجاد بیماری کرون است. سیگار کشیدن همچنین درد و سایر علائم مرتبط با بیماری کرون را تشدید میکند. احتمال تشدید عوارض نیز وجود دارد. کولیت اولسراتیو، عمدتا بر افراد غیر سیگاری و سیگاریهای سابق تأثیر میگذارد.
نژاد
طبق تحقیقات، نژادهای خاصی مانند سفیدپوستان و یهودیان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. براساس مطالعهای که در سال ۲۰۱۱ انجام شده است، نرخ التهاب روده در بین سیاه پوستان انگلستان نیز در حال افزایش است.
سن
اگرچه بیماری التهابی روده میتواند در هر سنی رخ دهد اما در بیشتر موارد، قبل از سن ۳۵ سالگی شروع میشود.
فاکتورهای محیطی
بر اساس تحقیقات انجام شده، افرادیکه در مناطق شهری و کشورهای صنعتی زندگی میکنند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. زیرا ساکنان کشورهای صنعتی تمایل بیشتری به خوردن غذاهای چرب و فرآوری شده دارند.
همچنین در افرادیکه در آب و هوای سرد شمالی زندگی میکنند، شایعتر است. محققان با بررسی تأثیر عوامل محیطی بر بیماری التهابی روده دریافتند که داشتن یک شیوه زندگی بیتحرک یا شغل پرخطر احتمال ابتلا به التهاب روده را نیز افزایش میدهد.
بیماری التهاب روده شامل انواع مختلفی است که علائم و درمانهای متفاوتی دارد. در ادامه با انواع التهاب روده آشنا خواهید شد:
التهاب روده حاد
این نوع التهاب روده با وقوع علائم ناگهانی و شدید همراه است. افراد مبتلا به التهاب روده حاد ممکن است با علائم شدیدی نظیر درد شکمی شدید، اسهال شدید، استفراغ، تب و خونریزی روده مواجه شوند. این وضعیت ممکن است نیاز به درمان فوری داشته باشد تا جلوگیری از عوارض جدی مانند ترشح مایعات بدن و فقدان الکترولیتهای حیاتی باشد.
التهاب روده تحریکپذیر
این نوع التهاب روده عموماً با علائمی نظیر درد شکمی، تغییرات در الگوی مدفوع (مانند اسهال یا یبوست)، بروز مشکلات هضمی و تغییرات در رفتار معدهای همراه است. عواملی مانند استرس، تغذیه نامناسب، مصرف بیش از حد مواد محرک مثل قهوه و الکل و حتی برخی داروها میتوانند باعث ایجاد یا تشدید این نوع التهاب روده شوند. علائم این نوع التهاب روده ممکن است بین فوریت و شدت متغیر باشند ولی در بسیاری از موارد با تغییرات در رفتار معدهای بهبود یافته و تحت درمان قابل کنترل هستند.
التهاب روده ناشی از عوامل میکروبی
این نوع التهاب روده ممکن است ناشی از عفونتهای باکتریایی، ویروسی یا پارازیتی باشد. علت این عفونتها معمولاً تماس با مواد آلاینده، مصرف غذاهای آلوده یا آب آلوده و یا عدم رعایت بهداشت شخصی میباشد. علائم متداول این نوع التهاب روده شامل درد شکمی، اسهال، استفراغ، تب و علائم عفونتی مانند خستگی و علائم تنفسی میباشد.
علائم التهاب روده
شاید این سوال برایتان ایجاد شده باشد که التهاب روده چه علائمی دارد؟ در واقع علائم التهاب روده میتواند بسته به نوع بیماری و شدت آن متفاوت باشد، اما برخی از علائم شایع در این بیماری عبارتند از:
دردهای شکمی
- این دردها معمولاً در ناحیه پایین شکم و یا در ناحیه سمت چپ زیر شکم احساس میشود. آنها ممکن است به صورت مزمن یا تنشی باشند و با تغییرات در الگوی مدفوع تشدید شوند.
اسهال یا اسفراغ
- اسهال مزمن یا متعدد و یا اسفراغ ممکن است از علائم رایج در التهاب روده باشد که معمولاً باعث ایجاد ناراحتی و ناتوانی در فعالیتهای روزمره میشود.
تغییرات در الگوی مدفوع
- تغییراتی مانند اسهال خونی، مدفوعهای روشن یا مایل به سیاهی یا مدفوعهایی که شامل مواد غیر معمول نظیر مخاط یا پوستههای خونی هستند، ممکن است نشانههای التهاب روده باشند.
خونریزی روی مدفوع
- خونریزی در مدفوع یا دیدن خون در سطح توالت میتواند نشانهای از آسیب دیدگی در دستگاه گوارش باشد که نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.
تب و خستگی
- افزایش دمای بدن همراه با تب و احساس خستگی و ضعف عمومی ممکن است به علائم اختصاصی برای التهاب روده تبدیل شود.
کاهش وزن بدن
- افراد مبتلا به التهاب روده ممکن است به دلیل کاهش اشتها، اسهال مزمن یا جذب ناکافی مواد مغذی، وزن بدن خود را از دست بدهند.
توجه به این نکات مهم است که در صورت تجربه هر یک از این علائم به پزشک متخصص مراجعه کرده و ارزیابی دقیق و درمان مناسب را دریافت کنید.
چه چیزی باعث التهاب روده می شود؟
التهاب روده یک فرآیند پیچیده است که اغلب ناشی از تعامل چندین عامل است. این عوامل میتوانند از طریق مسیرهای مختلفی به وجود آیند و نقش مهمی در ایجاد و پیشرفت بیماریهای التهابی روده ایفا کنند.
- عوامل ژنتیکی: وجود عوامل ژنتیکی در برخی افراد میتواند خطر ابتلا به بیماریهای التهابی روده را افزایش دهد. افرادی که تاریخچه خانوادگی از این نوع بیماریها را دارند، ممکن است از بیماریهای مرتبط با التهاب روده رنج ببرند.
- عفونتها: برخی عفونتهای باکتریایی یا ویروسی میتوانند باعث ایجاد التهاب در روده شوند. این عفونتها میتوانند به صورت موقت یا مزمن باشند و به دلیل تعداد زیادی عوامل، امکان انتقال و شیوع آنها وجود دارد.
- واکنش به خوراکیهای خاص: در برخی از افراد، مصرف خوراکیهای خاص میتواند باعث واکنش التهابی در روده شود. به عنوان مثال، در بیمارانی که دارای حساسیت به گلوتن هستند، مصرف مواد حاوی گلوتن میتواند به واکنش التهابی در روده منجر شود.
- شرایط استرس زا: استرس و فشار روانی میتواند به عنوان یک عامل موثر در ایجاد التهاب روده عمل کند. تحقیقات نشان داده است که استرس میتواند بر سیستم ایمنی بدن اثرات منفی داشته باشد و منجر به افزایش خطر ابتلا به بیماریهای التهابی روده شود.
درک عوامل مختلفی که به ایجاد التهاب روده منجر میشوند، اهمیت بالایی دارد زیرا شناخت این عوامل میتواند به ارتقای روشهای پیشگیری و مداخله درمانی کمک کند.
تشخیص التهاب روده چگونه است؟
تشخیص التهاب روده معمولاً از طریق ترکیبی از تاریخچه پزشکی دقیق، انجام آزمایشهای تصویری و آزمایشهای خونی صورت میپذیرد. در این بخش به برخی از روشهای مشخص کردن التهاب روده میپردازیم:
- تاریخچه پزشکی دقیق: پزشک ممکن است پرسشهایی در مورد علائم شما، تاریخچه خانوادگی بیماریها و عادات غذایی و سلامتی شما انجام دهد. این اطلاعات میتوانند به تشخیص وضعیت روده کمک کنند.
- آزمایشهای تصویری: یکی از ابزارهای مهم برای تشخیص التهاب روده، انجام آزمایشهای تصویری مانند کلونوسکوپی و آندوسکوپی است. این آزمایشها به پزشک امکان مشاهده وضعیت دقیق داخل روده را میدهند و میتوانند علائمی نظیر التهاب، خونریزی، زخم و تغییرات دیگر را نشان دهند.
- آزمایشهای خونی: آزمایشهای خونی میتوانند نشانگرهایی از وضعیت التهابی بدن شما را ارزیابی کنند. به عنوان مثال، آزمایشهایی مانند آزمایش CRP و آزمایش CBC میتوانند نشانگرهایی از وجود التهاب در بدن باشند.
- آزمایش مدفوع: بررسی مدفوع میتواند به پزشک اطلاعاتی در مورد علائم نظیر خونریزی، مخاط یا تغییرات در الگوی مدفوع شما را بدهد که میتواند به تشخیص وضعیت روده کمک کند.
توجه به علائم مرتبط و انجام آزمایشهای مورد نیاز با توجه به راهنمایی پزشک، میتواند منجر به تشخیص دقیق و به موقعی از وضعیت التهاب روده شود و راههای مناسب برای مداخله و درمان مشخص شود.
درمان سریع التهاب روده
در مواجهه با التهاب روده، مهمترین هدف، کنترل علائم و بهبود سلامت عمومی بیمار است. درمان سریع این وضعیت میتواند شامل چندین روش باشد که به طور کلی به منظور کاهش التهاب، درد و عوارض مرتبط با بیماری انجام میشود.
- استراحت: استراحت به مدت کوتاه میتواند به بدن کمک کند تا بازیابی و بازسازی روده را آغاز کند. استراحت به معنای کاهش فعالیتهای روزمره، استراحت از تمرینات سنگین و استفاده از تکنیکهای آرامش بخش است.
- مصرف مایعات: بیماران با التهاب روده نیاز به مصرف مایعات بیشتری دارند تا از دچار شدن به دهان خشک و تخلیه مایعات اضافی به صورت پیشگیری شود. مایعات مهم شامل آب، انواع آب میوه، عصارههای طبیعی و نوشیدنیهای الکترولیتی میباشند.
- مصرف داروهای ضد التهابی: در برخی موارد، مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) میتواند به تسکین علائم مرتبط با التهاب روده کمک کند. این داروها معمولاً شامل استامینوفن و عوامل ضد التهابی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن هستند.
- رعایت رژیم غذایی ملایم: رعایت یک رژیم غذایی سبک و ملایم که شامل مواد خوراکی آرام بخور و قابل هضم است، میتواند به بهبود سلامت روده و کاهش التهاب کمک کند. مصرف مواد غذایی مانند آرد سبوسدار، میوهها و سبزیجات خام و کاهش مصرف مواد غذایی چرب و سنگین توصیه میشود.
به هر حال، قبل از شروع هرگونه درمان جدید، مهم است که با پزشک خود مشورت کرده و دستورالعملهای او را رعایت کنید. همچنین، در صورتی که علائم شدید یا مزمن باشند، اطلاعات بیشتری از پزشک خود درباره روشهای درمانی موجود و مطمئن استفاده کنید.
نحوه صحیح تشخیص بیماری التهابی روده
پزشک شما بیماری التهابی روده را تنها پس از رد سایر علل احتمالی، علائم و نشانهها تشخیص میدهد. بههمیندلیل برای کمک به تأیید تشخیص، به ترکیبی از آزمایشها و روشهای زیر نیاز است:
تستهای آزمایشگاهی
تست کمخونی یا عفونت. ممکن است پزشک انجام آزمایش خون را برای بررسی کمخونی (شرایطیکه در آن گلبولهای قرمز کافی برای حمل اکسیژن به بافتهای شما وجود ندارد) یا بررسی علائم عفونت ناشی از باکتری یا ویروس، پیشنهاد کند.
تست مدفوع. ممکن است لازم باشد نمونه مدفوع ارائه دهید تا آزمایشگاه بتواند وجود خون یا ارگانیسمهای مخفی (مانند انگلها) را در مدفوع شما بررسی کند.
روشهای آندوسکوپی
کولونوسکوپی. این روش به پزشک شما اجازه میدهد تا کل روده بزرگ را با استفاده از یک لوله نازک و انعطافپذیر که دارای دوربین در انتها خود است مشاهده کند. در حین عمل، پزشک همچنین میتواند نمونههای کوچکی از بافت (بیوپسی) را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی بگیرد. نمونهبرداری از التهاب روده راه خوبی برای تمایز بیماری التهابی روده در مقایسه با سایر انواع التهاب است. برای نظارت بر سرطان روده بزرگ لازم است که مداوم کولونوسکوپی انجام شود.
سیگموئیدوسکوپی. پزشک شما از یک لوله باریک، منعطف و دارای دوربین استفاده میکند تا راستروده و سیگموئید، آخرین قسمت روده بزرگ را بررسی کند. اگر روده بزرگ شما به شدت ملتهب باشد، پزشک شما ممکن است این آزمایش را به جای کولونوسکوپی کامل انجام دهد.
آندوسکوپی فوقانی. در این روش، پزشک از یک لوله باریک، منعطف و دارای دوربین استفاده میکند تا مری، معده و قسمت اول روده کوچک (اثنیعشر) را بررسی کند. موارد نادری وجود دارد که این نواحی در بیماری کرون درگیر میشوند اما در صورت تهوع و استفراغ، مشکل در غذا خوردن یا درد بالای شکم، ممکن است انجام این آزمایش توصیه شود.
کپسول آندوسکوپی. این آزمایش گاهی برای کمک به تشخیص بیماری کرون که شامل آسیب به روده کوچک شما میشود، مورد استفاده قرار میگیرد. شما یک کپسول را میبلعید که در آن دوربین وجود دارد. تصاویر به دستگاه ثبتکنندهای که بر روی کمربند خود میبندید منتقل میشود و پس از آن کپسول بدون درد از طریق مدفوع از بدن خارج میشود. ممکن است برای تأیید تشخیص بیماری کرون به آندوسکوپی همراه با بیوپسی نیاز داشته باشید. در صورت وجود انسداد روده، آندوسکوپی کپسول نباید انجام شود.
دابل بالن انتروسکوپی. این آزمایش پزشک را قادر میسازد تا به بخشی از روده کوچک، جاییکه آندوسکوپهای استاندارد به آن دسترسی ندارند، نگاه کند. معمولا زمانی مفید است که کپسول آندوسکوپی ناهنجاریها را نشان دهد اما هنوز برای تشخیص قطعی تردید وجود داشته باشد.
روشهای تصویربرداری
تصویربرداری با اشعه ایکس. در صورت بروز علائم شدید، پزشک ممکن است به کمک یک عکسبرداری با اشعه ایکس استاندارد از ناحیه شکم شما برای رد عوارض جدی مانند سوراخ شدن روده بزرگ استفاده کند.
اسکن توموگرافی کامپیوتری (سیتی اسکن). یک تکنیک ویژه با اشعه ایکس که جزئیات بیشتری را نسبت به یک تصویربرداری با اشعه ایکس استاندارد ارائه میدهد. این آزمایش کل روده و همچنین بافتهای خارج روده را بررسی میکند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). اصولا از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندامها و بافتها به ویژه برای ارزیابی فیستول در اطراف ناحیه مقعد یا روده کوچک استفاده میشود. برخلاف سیتی اسکن، هیچگونه تابشی در MRI وجود ندارد.
انواع روشهای درمان بیماری التهابی روده
هدف از درمان بیماری التهابی روده، کاهش التهاب است. روشهای درمانی ممکن است نه تنها به تسکین علائم بلکه به بهبودی طولانیمدت و کاهش خطرات عوارض کمک کنند. درمان التهاب روده معمولاً شامل دارودرمانی یا جراحی است. در ادامه به جزئیات بیشتر آنها اشاره خواهیم کرد.
داروهای ضد التهابی
مصرف داروهای ضد التهابی اغلب اولین قدم در درمان بیماری التهابی روده است. داروهای ضد التهابی شامل کورتیکواستروئیدها و آمینوسالیسیلاتها مانند مسالامین، بالسالازید و اولسالازین است. اینکه چه دارویی مصرف میکنید، بستگی به ناحیه آسیبدیده روده بزرگ شما دارد.
داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی بدن
این داروها به طرق مختلف برای سرکوب پاسخ ایمنی که مواد شیمیایی التهابی را در بدن آزاد میکند، مناسب هستند. وقتی این مواد شیمیایی آزاد شوند، میتوانند به لایه داخلی دستگاه گوارش آسیب برسانند. برخی از داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی شامل آزاتیوپرین، مرکاپتوپورین و متوترکسات است.
ترکیبات بیولوژیکی
استفاده از ترکیبات بیولوژیکی، نوع جدیدی از روشهای درمانی است که در آن خنثیسازی پروتئینهای عامل التهاب انجام میشود. برخی از ترکیبات از طریق تزریق داخل وریدی (IV) تجویز میشوند و برخی دیگر عضلانی باید تجویز شوند. به عنوان مثال، میتوان به اینفلیکسیماب، آدالیموماب، گللیماب، سرتولیزوماب، ودولیزوماب و اوستکینوماب اشاره کرد.
آنتیبیوتیکها
آنتیبیوتیکها ممکن است علاوهبر داروهای دیگر یا در مواردیکه عفونت نگرانکننده وجود دارد، استفاده شوند. به عنوان مثال، در شرایط بیماری کرون پریآنال (دور مقعدی) آنتیبیوتیکهای تجویز شده شامل سیپروفلوکساسین و مترونیدازول هستند.
سایر داروها و مکملها
برخی دیگر از داروها و مکملها ممکن است به تسکین علائم و نشانههای شما کمک کنند. بسته به شدت بیماری، پزشک ممکن است مصرف یک یا چند مورد از موارد زیر را توصیه کند:
داروهای ضد اسهال
مسکنها
ویتامینها و مکملهای غذایی برای جبران کمبود جذب غذا
تغییر سبک زندگی و حمایت تغذیهای
نوشیدن مقدار زیادی مایعات، به جبران آب و الکترولیت از دست رفته بدن در اثر اسهال یا استفراغ کمک میکند. اجتناب از مصرف محصولات لبنی و شرایط استرسزا نیز علائم را بهبود میبخشد. ورزش و ترک سیگار، میتواند به بهبود سلامت شما کمک کند.
هنگام کاهش وزن شدید است، پزشک ممکن است رژیم غذایی خاصی را از طریق لوله تغذیهای یا تزریق وریدی توصیه کند. این مسئله میتواند وضعیت تغذیه کلی شما را بهبود بخشد و به روده استراحت دهد. استراحت روده میتواند التهاب را در کوتاهمدت کاهش دهد.
محققان گمان میکنند که افزودن بیشتر باکتریهای مفید (پروبیوتیکها) که به طور معمول در دستگاه گوارش یافت میشوند به رژیم غذایی، میتواند به مبارزه با این بیماری کمک کند.
عمل جراحی
گاهی اوقات جراحی برای افراد مبتلا به بیماری التهابی روده ضروری است. مواردی مانند:
جراحی برای برداشتن کل روده بزرگ یا راستروده در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو شدید
عمل برای برداشتن فیستولها
عمل جراحی برای بزرگ کردن روده باریک در شرایط انسداد روده
این بیماری اغلب بعد از جراحی، عود میکند. بههمیندلیل، بهترین روش انجام جراحی همراه با دارودرمانی است.