گلو درد و گوش درد یک طرفه، تجربهای بسیار رایج و ناراحتکننده است که اغلب نشاندهنده یک مشکل مشترک در سیستم گوش و حلق است. این همزمانی درد، به دلیل اتصال آناتومیک ظریف این دو ناحیه از طریق لولههای شیپور استاش و مسیرهای عصبی مشترک، اتفاق میافتد.
علل همزمان گوش درد و گلو درد عمدتا به دو دسته شایع و نادر و جدی تقسیم میشوند و اقدام فوری برای هر کدام متفاوت است. علل شایع مانند سرما خوردگی، آلرژی، رفلاکس اسید و اختلالات مفصل فک (TMJ)، اغلب با درمانهای خانگی مانند استراحت، مایعات گرم، مسکنها قابل مدیریت هستند.
با این حال، اگر علائم شایعی نظیر گلو درد استرپتوکوکی که نیاز به آنتی بیوتیک دارد یا عفونت گوش مشکوک باشد، لازم است برای تشخیص دقیق و درمان مناسب به پزشک داخلی یا گوش و حلق و بینی مراجعه شود. در مقابل، علل نادر و جدی مانند آبسه دور لوزه (مشکل در باز کردن دهان و بلع)، اپی گلوتیت (مشکل شدید تنفسی) یا احتمال تومورها (تودهی بیدلیل یا کاهش وزن)، وضعیتهای اورژانسی محسوب میشوند و فرد باید فورا به اورژانس بیمارستان مراجعه کند.
علل شایع گوش درد و گلو درد یک طرفه
اغلب، این درد نشانهای از یک عفونت ساده دستگاه تنفسی فوقانی مانند سرما خوردگی، التهاب لوزهها یا یک سینوزیت است که التهاب را به گوش منتقل میکند. با این حال، دامنه علل گستردهتر بوده و شامل مشکلات ساختاری نظیر آبسه دندانی یا اختلالات مفصل فک (TMJ) و حتی مسائل گوارشی مانند رفلاکس اسید (GERD) نیز میشود. درک اینکه آیا منشا درد ویروسی، باکتریایی، مکانیکی یا التهابی است، برای تعیین درمان صحیح و موثر کاملا حیاتی است.
علت | توضیحات |
|---|---|
سرما خوردگی | شایعترین علت گلو درد؛ یک عفونت ویروسی که به دلیل اتصال گوش و گلو درد ارجاعی ایجاد میکند. |
التهاب لوزهها | التهاب لوزهها که اغلب ویروسی است، اما میتواند باکتریایی نیز باشد. |
آلرژی | باعث التهاب و قطره پس از بینی (Postnasal Drip) و انسداد لوله شیپور استاش میشود. |
سینوزیت | التهاب سینوسها که میتواند فشار و درد را به گوش و گلو ارجاع دهد. |
فارنژیت | به معنای التهاب عمومی گلو است که علت شایع درد در هر دو ناحیه است. |
اختلال عملکرد شیپور استاش | ناشی از احتقان (گرفتگی) به دلیل سرما خوردگی یا آلرژی است که باعث درد گوش میشود. |
تورم غدد لنفاوی | یک علامت شایع در پاسخ به بسیاری از عفونتهای شایع (مانند سرما خوردگی، استرپ گلو یا مونو). |
رفلاکس اسید معده | یک علت بسیار شایع و اغلب مزمن که باعث تحریک گلو میشود. |
گلودرد استرپتوکوکی | یک عفونت باکتریایی شایع، به ویژه در کودکان. (توجه: اگرچه شایع است، اما نیاز به درمان فوری با آنتی بیوتیک دارد تا از عوارض جدی جلوگیری شود). |
مشکلات دندانی | بهویژه آبسه دندانی؛ شایعترین علت ساختاری درد ارجاعی به گوش و گلو. |
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) | یک علت شایع درد مزمن یا یکطرفه در فک، گوش و گلو. |
سفت شدن یا کشیدگی عضلات | ناشی از تنش در فک یا گردن به دلیل فعالیتهایی مانند جویدن یا خوابیدن نامناسب. |
مواد تحریک کننده | مانند دود، آلودگی هوا یا هوای خشک که باعث التهاب مزمن میشود. |
مونونوکلئوز | یک عونت ویروسی شایع در نوجوانان که علائم شدید و طولانیمدت ایجاد میکند. |
مشکلات مربوط به دندان درآوردن | یک علت شایع و طبیعی برای گوش درد و گلو درد در نوزادان و کودکان خردسال. |
1. سرما خوردگی
سرما خوردگی به عنوان شایعترین علت گلودرد شناخته میشود. سرما خوردگی یک بیماری ویروسی است که به همراه آنفولانزا، به عنوان یکی از دلایل کلاسیک درد همزمان گوش و گلو مطرح میشود. از آنجایی که گوشها و گلو از طریق لولههای شیپور استاش (Eustachian tubes) به هم متصل هستند، یک سرما خوردگی ساده میتواند باعث گلو درد و گوش درد شود.
علائم سرما خوردگی اغلب شبیه به علائم آنفولانزا هستند و شامل علائم دستگاه تنفسی فوقانی، گلو درد و گاهی اوقات تب و درد گوش هستند. سرما خوردگی ویروسی همچنین میتواند یکی از دلایل شایع التهاب لوزهها (Tonsillitis) باشد و میتواند منجر به تورم غدد لنفاوی شود.
از آنجا که سرما خوردگی توسط ویروس ایجاد میشود، نمیتوان آن را با آنتی بیوتیک درمان کرد. در واقع، گلو درد ناشی از سرما خوردگی یک عفونت ویروسی جزئی محسوب میشود و اغلب خود به خود بهبود مییابد.
درمان سرما خوردگی بر کاهش علائم تمرکز دارد که شامل استراحت کافی و مصرف مایعات زیاد، استفاده از قرص سرما خوردگی و آنفولانزا و مسکن، غرغره آب نمک و استفاده از دستگاه بخور است. اگر درد گلو و گوش با علائم سرما خوردگی همراه باشد، شروع درمان با اقدامات تسکینی خانگی توصیه میشود.
2. التهاب لوزه ها (تونسیلیت)
التهاب لوزه (Tonsillitis) به وضعیت التهاب و بزرگ شدن بیش از حد لوزهها که دو غده در دو طرف گلو هستند، اطلاق میشود. التهاب لوزه یکی از دلایل اصلی بروز همزمان گلو درد و گوش درد است و میتواند بلعیدن را دشوار سازد. این عارضه اغلب ناشی از عفونتهای ویروسی (مانند سرما خوردگی یا مونونوکلئوز) و یا عفونتهای باکتریایی (مانند استرپ گلو) است. اگرچه التهاب لوزه در کودکان شایعتر است، اما ممکن است در هر سنی رخ دهد.
علائم و تشخیص:
علائم کلاسیک التهاب لوزه شامل قرمزی و تورم لوزهها، تب، سختی در بلع، گوش درد هنگام بلع و احتمالا وجود لکههای سفید یا زرد روی لوزهها است. همچنین، التهاب لوزه میتواند باعث تورم غدد لنفاوی در گردن شود. در مواردی که عفونت یا التهاب تنها یک لوزه را درگیر کند، میتواند منجر به درد یکطرفه در گلو و گوش شود.
التهاب لوزه همچنین ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در لولههای شیپور استاش گوش میانی شود، از جمله التهاب و تجمع مخاط.
اگر التهاب لوزه مزمن شده و بیش از سه هفته طول بکشد، باید مورد ارزیابی قرار گیرد.
درمان:
درمان به علت زمینهای بستگی دارد:
آنتی بیوتیکها تنها برای درمان موارد باکتریایی (مانند استرپ گلو) تجویز میشوند.
در صورتی که علت ویروسی باشد یا تست استرپ منفی باشد، درمان بر استراحت، مصرف مایعات فراوان و کاهش علائم تمرکز دارد.
روشهای خانگی شامل مصرف نوشیدنیها و غذاهای سرد (مانند بستنی یا یخ)، استفاده از بستههای یخ و مسکنها هستند.
در موارد شدید التهاب لوزه، ممکن است برای کاهش اندازه لوزهها یا درمان عوارضی مانند آبسه، داروهای ضد درد تجویزی یا استروئیدها تجویز شود. اگر علائم (مانند تب بالا یا سختی در بلع) بیش از چهار روز ادامه یابد، فرد باید به پزشک مراجعه کند.
3. آلرژی
آلرژی (Allergies) یکی از علل بسیار شایع بروز همزمان گلو درد و گوش درد یک طرفه است. این وضعیت ناشی از واکنش بدن به آلرژنهایی مانند گرده یا گرد و غبار است که میتواند باعث التهاب گسترده در مجاری هوایی فوقانی شود.
مکانیسم ایجاد درد:
آلرژیها با ایجاد التهاب در غشاهای مخاطی که حفرههای بینی و گوشها را پوشاندهاند، عمل میکنند. از آنجایی که گوشها و گلو از طریق لولههای شیپور استاش به هم متصل هستند و مسیرهای عصبی مشترکی دارند، التهاب در یک ناحیه میتواند باعث درد در ناحیه دیگر شود. التهاب ناشی از آلرژی دو مکانیسم اصلی برای ایجاد درد دارد:
قطره پس از بینی (Postnasal Drip): آلرژنها باعث تولید مخاط اضافی میشوند که به پشت گلو میریزد و این تخلیه مداوم، تحریک گلو و درد را در پی دارد.
انسداد گوش: التهاب میتواند باعث انسداد در گوشها شود و از تخلیه صحیح مخاط جلوگیری کند که این امر منجر به فشار و درد گوش میشود.
علائم و ویژگیها:
علائم آلرژی معمولا شامل عطسه، آبریزش بینی، گرفتگی بینی (احتقان)، چشمهای خارشدار یا آبکی و گلو درد خشک یا خشدار است.
درد ناشی از آلرژی اغلب همراه با تب نیست و میتواند به صورت درد یکطرفه در گوش و گلو بروز کند. همچنین، آلرژیها میتوانند باعث درد گلو و گوش شوند که برای چندین هفته ادامه یابد.
درمان و مدیریت:
برای درمان آلرژیها، میتوان از آنتیهیستامینهای بدون نسخه (OTC) استفاده کرد. درمانهای دیگر شامل ایمونوتراپی (تزریق آلرژی) یا داروهای تجویزی است. مهمترین جنبه درمانی، شناسایی محرکها و تلاش برای اجتناب از آنها است تا از بروز علائم پیشگیری شود. در صورتی که علت گوش درد و گلو درد نامشخص باشد، انجام تستهای آلرژی برای رد کردن این عامل توصیه میشود.
4. سینوزیت
سینوزیت (Sinusitis) به التهاب حفرههای پر از هوای صورت یا همان سینوسها اطلاق میشود. این وضعیت یکی از علل رایج بروز همزمان گلودرد و گوش درد است. سینوسها از طریق لولههای شیپور استاش به گوشها و گلو متصل هستند، بنابراین هرگونه التهاب یا فشار در سینوسها میتواند به این نواحی سرایت کرده و باعث درد ارجاعی شود.
علل، علائم و ماهیت سینوزیت:
التهاب سینوسها میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله عفونتهای باکتریایی، قارچی یا ویروسی، آلرژیها یا شرایط مرتبط با آناتومی بینی، مانند انحراف تیغه بینی (deviated septum). سینوزیت به دلیل تداخل با تخلیهی مخاط، منجر به تجمع مخاط و در نتیجه، درد و تورم در صورت میشود.
علائم سینوزیت شامل احتقان (گرفتگی)، سردرد، مخاط غلیظ و تغییر رنگداده (زرد یا سبز) و علائم عمومی سرما خوردگی مانند خستگی و کوفتگی است. سینوزیت همچنین میتواند باعث سرفه، بوی بد دهان و درد در دندانها و فک فوقانی شود.
انواع سینوزیت:
سینوزیت میتواند حاد یا مزمن باشد. سینوزیت مزمن وضعیتی است که در آن حفرههای سینوسی با وجود درمان، حداقل به مدت ۱۲ هفته ملتهب باقی میمانند. سینوزیت همچنین میتواند باعث فشار و درد در یک طرف صورت یا سر شده و از دلایل احتمالی درد یکطرفه در گوش و گلو باشد.
درمان:
درمان سینوزیت بستگی به علت زمینهای آن دارد. آنتی بیوتیکها معمولا تنها زمانی مورد نیاز هستند که عفونت توسط باکتری ایجاد شده باشد. برای تسکین علائم، میتوان از داروهای بدون نسخه (OTC)، ضداحتقانها (decongestants) و شستوشوی بینی (مانند استفاده از نتی پات) استفاده کرد. در مواردی نادر، ممکن است برای درمان مشکلاتی نظیر انحراف تیغه بینی یا پولیپ بینی (تودههای نرم و غیرسرطانی درون بینی و سینوسها) جراحی سینوس لازم باشد.
سینوزیتها معمولا طولانیتر از سرما خوردگیهای معمولی هستند و علائم آنها شامل فشار صورت و مخاط رنگی است. اگر علائم سینوزیت بیش از ۱۰ روز طول بکشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
5. فارنژیت
فارنژیت (Pharyngitis) به معنای التهاب گلو است و یکی از شرایطی است که اغلب باعث بروز همزمان گلو درد و گوش درد میشود. این درد مشترک در گوش و گلو ناشی از این است که این دو ناحیه، یعنی گوشها و گلو، توسط لولههای شیپور استاش (Eustachian tubes) به هم مرتبط هستند و همچنین مسیرهای عصبی مشترکی دارند.
بنابراین، فارنژیت به دلیل ایجاد التهاب یا عفونت که هر دو ناحیه را تحت تاثیر قرار میدهد، میتواند منجر به درد در گوش شود، حتی اگر گوش به طور مستقیم عفونی نشده باشد.
فارنژیت اغلب در کنار عوارضی مانند التهاب لوزهها (Tonsillitis) و عفونتهای سینوسی به عنوان دلایلی ذکر شده است که به دلیل ارتباطات آناتومیک، معمولا همزمان باعث ایجاد درد در گلو و گوش میشوند.
6. اختلال عملکرد شیپور استاش
لولههای شیپور استاش (Eustachian Tubes) مسیر حیاتی هستند که گوشها و گلو را به یکدیگر متصل میکنند و به همین دلیل، هرگونه مشکل در این لولهها میتواند منجر به درد همزمان در گلو و گوش در یک طرف سر شود. این لولهها که گاهی به آنها لولههای شنوایی (auditory tube) نیز گفته میشود، هنگامی که دچار انسداد یا عفونت میشوند، میتوانند نقش مهمی در ایجاد گوش درد ایفا کنند.
علل انسداد و پیامدها:
انسداد یا اختلال عملکرد لولههای شیپور استاش اغلب ناشی از التهاب یا عفونتهای رایج در نواحی مجاور است. به عنوان مثال، عفونتهای گلو مانند گلودرد استرپتوکوکی (Strep Throat) میتوانند باکتری را به لولههای شیپور استاش و سپس به گوش میانی منتقل کرده و باعث عفونت گوش شوند.
همچنین، احتقان (Congestion) ناشی از عوارضی نظیر آلرژیها، فارنژیت، تونسیلیت و عفونتهای سینوسی میتواند منجر به گرفتگی و احتقان لولههای شیپور استاش شود.
علائم و تشخیص:
وقتی لولههای شیپور استاش دچار مشکل میشوند، این وضعیت میتواند به التهاب، عفونت و تجمع مخاط در داخل لوله منجر شود. در نتیجه، فرد ممکن است علائمی مانند احساس پری در گوش، شنوایی مبهم یا احساس گرفتگی در گوش را تجربه کند. در مواردی که درد در یک سمت بدن رخ میدهد (مانند سمت راست)، این میتواند ناشی از انسداد لوله شیپور استاش یا فشار سینوسی باشد.
همچنین، اگر درد هنگام بلع، عمیق و «پشت فک» احساس شود، ممکن است نشاندهنده انسداد یا عفونت لوله شیپور استاش باشد.
اگر علائم گلو درد و گوش درد برای سه هفته یا بیشتر ادامه یابد، این امر میتواند نشانهای از اختلال عملکرد مزمن لوله شیپور استاش (Eustachian tube dysfunction) باشد و نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.
7. تورم غدد لنفاوی
تورم غدد لنفاوی (Swollen Lymph Nodes) که اغلب به عنوان غدد متورم یا حساس در نظر گرفته میشود، یک علامت شایع است که در پاسخ به طیف وسیعی از بیماریها، به ویژه عفونتها، رخ میدهد.
نقش و محل غدد لنفاوی:
غدد لنفاوی به عنوان فیلترهای بدن عمل میکنند و به شناسایی و به دام انداختن میکروبهایی مانند ویروسها و باکتریها پیش از اینکه بتوانند به مناطق دیگر بدن گسترش یابند، کمک میکنند. غدد لنفاوی نزدیک به گلو در دو طرف گردن قرار دارند؛ همچنین تورم میتواند در فک، زیر بغل و کشاله ران نیز احساس شود.
گاهی اوقات، ممکن است فقط یک غده در ناحیه گردن متورم و حساس شود که میتواند منجر به گلو درد یکطرفه شود.
علل شایع تورم غدد لنفاوی:
تورم غدد لنفاوی در ناحیه گردن اغلب با شرایطی که باعث گلو درد و گوش درد میشوند، مرتبط است. شرایطی که ممکن است منجر به تورم غدد لنفاوی شوند عبارتند از:
عفونتهای ویروسی و باکتریایی: مانند سرما خوردگی یا آنفولانزا، استرپ گلو، مونونوکلئوز (مونو) و التهاب لوزهها (تونسیلیت).
مشکلات دندانی: مانند عفونت یا آبسه دندانی؛ در این حالت، غدد لنفاوی در گردن و گلو ممکن است متورم و حساس شوند.
شرایط التهابی: تورم غدد لنفاوی همچنین میتواند در شرایط جدیتری مانند آبسه دور لوزه، سرطان و حتی HIV یا برخی شرایط پوستی و گزش حشرات رخ دهد.
زمان مراجعه به پزشک:
تورم غدد لنفاوی یک علامت مهم است که معمولا پزشک هنگام معاینه فیزیکی گلو و گوشها آن را بررسی میکند. بهترین راه درمان غدد لنفاوی اگر تورم غدد لنفاوی همراه با علائم دیگری مانند تب بالا، درد شدید یا درد گلو و گوش که بیش از دو هفته طول بکشد، مراجعه به پزشک است.
همچنین، اگر تورم غدد لنفاوی با بهبود گلو درد، بزرگتر شوند یا اگر تورم در گردن یا گلو به شکل یک توده قابل مشاهده باشد، نیاز به توجه پزشکی جدی دارد. به طور خلاصه، تورم غدد لنفاوی نشاندهنده فعالیت سیستم ایمنی در پاسخ به عفونت یا التهاب موضعی است و محل و حساسیت آنها میتواند سرنخ مهمی برای تشخیص علت اصلی گلو درد و گوش درد باشد.
8. رفلاکس اسید معده
بیماری بازگشت اسید معده به مری (GERD) یا رفلاکس اسید معده، یکی از دلایل رایج گلو درد و گوش درد است که میتواند علائم مزمن یا یکطرفه ایجاد کند. این عارضه زمانی رخ میدهد که اسفنکتر تحتانی مری (LES) عملکرد صحیح خود را نداشته و به محتویات معده، از جمله اسید معده، اجازه میدهد که به سمت بالا و به مری و در نهایت پشت گلو (حلق) برگردد و این ناحیه را تحریک کند.
شدت علائم رفلاکس معمولا در حالت دراز کشیدن، خم شدن، بعد از صرف یک وعده غذایی سنگین و هنگام بیدار شدن در صبح بیشتر است و ممکن است در طول روز بهتر شود. در موارد خاص، اگر فرد هنگام خواب به پهلو دراز بکشد، اسید میتواند تنها یک طرف گلو را ملتهب کند و باعث درد یکطرفه در گلو و گوش شود. رفلاکس میتواند باعث درد گلو و گوش بدون تب شود و یکی از دلایلی است که علائم آن برای چندین هفته ادامه مییابد.
شایعترین علامت GERD سوزش سر دل (Heartburn) است، اما علائم دیگر شامل:
احساس مزه ترش در دهان
برگشت غذا یا مایعات (Regurgitation)
سوء هاضمه
گلو درد و صدای خشدار
احساس وجود یک توده در گلو
نوع خاصی از این عارضه به نام رفلاکس حنجرهای-حلقی (Laryngopharyngeal Reflux) که به رفلاکس خاموش معروف است، مجرای هوایی فوقانی را تحت تاثیر قرار میدهد.
درمان رفلاکس به عامل زمینهای بستگی دارد و ممکن است شامل اصلاح سبک زندگی مانند بالا نگه داشتن قسمت بالایی بدن هنگام خواب، اجتناب از خوردن غذا در اواخر شب و پیگیری و پرهیز از غذاهای محرک باشد.
برای مدیریت دارویی، میتوان از آنتی اسیدهای بدون نسخه (OTC) مانند تامز و رولیدز برای حملات گاهبهگاه و داروهای قویتر مانند مسدودکنندههای H2 (مقدار اسید تولیدی توسط معده را کاهش می دهند مانند فاموتیدین و امپرازول)، مهارکنندههای پمپ پروتون (PPIs) (مانند نکسیوم و پریلوسک) و پروکینتیکها استفاده کرد.
اگر علائم رفلاکس دو بار در هفته یا بیشتر رخ دهد یا فرد دچار سوزش سر دل یا رفلاکس مکرر باشد، باید برای راهحلهای طولانیمدت به پزشک مراجعه کند. در نهایت، رفلاکس در صورت عدم درمان طولانی مدت، میتواند به مری و گلو آسیب برساند.
9. گلو درد استرپتوکوکی
گلو درد استرپتوکوکی (Strep Throat) یک عفونت باکتریایی مسری است که معمولا توسط نوعی باکتری به نام استرپتوکوک گروه A ایجاد میشود. این بیماری یکی از علل شایع گلو درد و گوش درد است و به ویژه در کودکان و نوجوانان شایعتر است.
استرپ گلو همچنین یکی از دلایل اصلی التهاب لوزهها (Tonsillitis) محسوب میشود.
علائم و ارتباط با گوش:
استرپ گلو میتواند باعث گلو درد بسیار دردناک شود که به صورت ناگهانی شروع میشود و این درد هنگام بلع تشدید شده و ممکن است به گوش سرایت کند. این باکتریها گاهی اوقات میتوانند از طریق لولههای شیپور استاش وارد گوش میانی شده و باعث ایجاد عفونت گوش شوند.
علائم دیگر این بیماری شامل تب، سردرد، تهوع یا استفراغ (با شروع ناگهانی) و تورم غدد لنفاوی در جلوی گردن است. معاینه گلو ممکن است لکههای سفید یا چرک روی لوزهها و نقاط قرمز ریز روی سقف دهان را نشان دهد. اگر گلو درد همراه با سردرد و گوش درد باشد، استرپ گلو یکی از دلایل احتمالی ایجادکننده این التهاب گسترده است.
تشخیص و درمان:
چنانچه پزشک به استرپ گلو مشکوک باشد، برای تایید وجود باکتری، با استفاده از سواب، از پشت گلو نمونه گرفته میشود تا تست سریع استرپ (rapid strep test) انجام شود؛ نتایج این تست سریعا مشخص میشود. گلو درد ناشی از استرپ گلو اغلب تا زمانی که درمان نشود، بهبود نمییابد. از آنجایی که استرپ گلو یک عفونت باکتریایی است، حتما باید با آنتی بیوتیکها درمان شود.
عدم درمان این عفونت میتواند منجر به عوارض جدی قلبی و مشکلات کلیوی شود. اگرچه آنتی بیوتیکها برای عفونتهای مکرر یا در صورت ضعف سیستم ایمنی تجویز میشوند، در طول دوره بهبودی، اقداماتی مانند استراحت کافی، نوشیدن مایعات برای هیدراته ماندن بدن و مصرف مسکن میتواند به کاهش علائم کمک کند. همچنین، توصیه میشود در صورت شک به استرپ گلو، به سرعت با ارائهدهنده مراقبتهای بهداشتی تماس گرفته شود.
10. مشکلات دندانی
عفونت دندان یا آبسه دندان (Tooth Infection or Abscess) یکی از دلایل ساختاری مهم برای ایجاد همزمان گلو درد و گوش درد در یک طرف است. آبسه دندانی به تجمع چرک و عفونت باکتریایی در نوک ریشه دندان گفته میشود. درد ناشی از این عفونت میتواند بسته به محل دندان درگیر و میزان گسترش عفونت، به گلو یا گوش سرایت کند.
علائم و ارجاع درد:
عفونت دندان اغلب باعث درد شدید میشود. یکی از مشخصههای کلیدی این عارضه، ایجاد درد ارجاعی (Referred Pain) است که میتواند به صورت درد تیرکشنده به گوش، فک یا گردن در همان سمت بدن احساس شود. این درد ارجاعی اغلب به صورت دردی گنگ و مزمن در یک طرف صورت احساس میشود.
سایر علائم عفونت دندان عبارتند از:
حساسیت به گرما و سرما، درد هنگام جویدن و بلع، تب، بوی بد دهان یا طعم بد در دهان و تورم در گونه یا صورت. همچنین، غدد لنفاوی در ناحیه گردن و گلو ممکن است در پاسخ به عفونت، متورم و حساس شوند.
در مواردی که آبسه دندانی در حال پیشرفت باشد، ممکن است دندان لق شود یا یک زخم چرکی در حال تخلیه در لثه ظاهر شود. آبسه دندانی یکی از علل یکطرفه بودن درد گلو و گوش است.
درمان و فوریت:
در صورت مشاهده علائم آبسه دندانی یا درد دندان، باید در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کرد. برای درمان این عفونتهای باکتریایی ممکن است آنتی بیوتیکها تجویز شوند تا از گسترش عفونت جلوگیری شود. علاوه بر این، دندانپزشک ممکن است بسته به شدت عفونت، نیاز به انجام اقدامات دندانپزشکی مانند باز کردن و تخلیه آبسه، عصبکشی یا کشیدن دندان داشته باشد. عدم درمان آبسه دندانی میتواند باعث گسترش عفونت به سایر نقاط فراتر از دندان شود.
11. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJD)، گروهی از شرایطی هستند که بر مفصل گیجگاهی فکی تاثیر میگذارند؛ این مفصل فک را به جمجمه متصل میکند و در نزدیکی گوش قرار گرفته و امکان حرکت دهان هنگام صحبت کردن و جویدن را فراهم میآورد. از آنجایی که مفصل TMJ در مجاورت گوش قرار دارد، درد ناشی از اختلالات آن میتواند به گوش تابیده (Referred Pain) و در این ناحیه احساس شود.
همچنین، TMJD میتواند باعث ایجاد درد یکطرفه در گوش و گلو شود و حتی ممکن است تحریک عصب ناشی از این اختلال به گلو نیز سرایت کرده و باعث درد گلو شود. درد مفصل فک اغلب با جویدن یا حرکت فک بدتر میشود.
علائم رایج اختلالات TMJ شامل درد در یک یا هر دو مفصل فک، درد در ناحیه فک که ممکن است به گردن سرایت کند، سردردهای مزمن، درد صورت، کلیک کردن، ترکیدن یا صدای تقتق دردناک هنگام حرکت فک و قفل شدن فک است.
همچنین، افراد مبتلا به TMJD ممکن است علائم دیگری مانند احساس گرفتگی در گوش و وزوز گوش را نیز تجربه کنند. اگرچه علت دقیق TMJD به طور کامل مشخص نیست، اما این عارضه در افرادی که دندانهای خود را به هم میسایند یا میفشارند، شایعتر است. این شرایط میتواند باعث درد مداوم شود و یکی از علل ماندگاری درد گلو و گوش برای هفتهها است.
درمانهای رایج برای اختلالات TMJ شامل انجام تمرینات مخصوص فک، استفاده از کمپرسهای گرم یا سرد، تکنیکهای آرامسازی، مصرف غذاهای نرم و استفاده از محافظ دندان برای افرادی است که دندانهای خود را میسایند یا فشار میدهند.
در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهایی مانند بوتاکس یا شلکنندههای عضلانی را برای کاهش علائم تجویز کند.
12. مواد تحریک کننده
تحریککنندهها (Irritants) یکی از دلایل زمینهای هستند که میتوانند باعث گلو درد و گوش درد شوند، به ویژه زمانی که گلو درد بیشتر از یک هفته ادامه پیدا کند. این عوامل با ایجاد التهاب در چشمها، بینی و گلو، باعث تحریک غشاهای مخاطی میشوند که به نوبه خود میتواند بر گوشها نیز تاثیر بگذارد. انواع تحریککنندهها شامل طیف گستردهای از مواد محیطی و شیمیایی هستند:
عوامل محیطی و دودی: هوای خشک و کمرطوبت، استعمال دخانیات یا قرار گرفتن در معرض دود دست دوم، آلودگی هوای داخل یا خارج از منزل و قرار گرفتن در معرض کپک.
مواد شیمیایی: دود، کلر، گرد و غبار چوب، پاککنندههای فر، محصولات تمیزکننده صنعتی، سیمان، بنزین و تینر رنگ.
علاوه بر گلو درد، تحریککنندهها میتوانند منجر به بروز علائم دیگری مانند سوزش چشم، خسخس سینه، مشکل در تنفس و سردرد شوند. همچنین، این مواد قابلیت تشدید علائم در افراد مبتلا به آسم را دارند. درمان و پیشگیری در این موارد مستقیماً به شناسایی و اجتناب از عامل محرک بستگی دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای کاهش علائم ناشی از تحریککنندهها شامل موارد زیر است:
افزودن یک دستگاه بخور به خانه برای مقابله با هوای خشک
ترک سیگار یا دوری از دود دست دوم
پرهیز از ورزش در فضای باز زمانی که سطح آلودگی بالا است
اقدامات لازم برای از بین بردن کپک در محیط خانه
اگرچه هوای خشک میتواند باعث گلودرد و گوش درد بدون تب شود، اما مواجهه طولانیمدت با سایر تحریککنندهها میتواند منجر به آسیب مزمن شود و نیازمند توجه جدی است.
13. مونونوکلئوز
مونونوکلئوز (Mononucleosis یا Mono) که اغلب به آن «بیماری بوسیدن» نیز گفته میشود، یک بیماری عفونی ویروسی است که معمولا توسط ویروس اپشتین-بار (Epstein-Barr virus) ایجاد میشود. این بیماری مسری است و به آسانی از طریق بزاق منتقل میگردد. مونو به ویژه در نوجوانان و جوانان (معمولا در سنین نوجوانی و اوایل بیست سالگی) شایع است.
مونو میتواند باعث ایجاد علائم شدید شود که ممکن است برای چندین هفته یا حتی هفتهها ادامه یابد. این بیماری یکی از علل اصلی گلو درد و گوش درد است و میتواند هنگام بلع باعث درد شود.
علائم کلاسیک این عفونت شامل خستگی شدید، تب، تورم غدد لنفاوی (در گردن، زیر بغل و کشاله ران)، بزرگ شدن طحال، دردهای عضلانی و ضعف و احساس پری در گوش است. همچنین، مونو یکی از دلایل شایع التهاب لوزهها (Tonsillitis) است و در صورت همراهی با سردرد و گلو درد، میتواند یکی از دلایل اصلی باشد.
برای تشخیص مونو، ممکن است پزشک تست لکه مونو (mono spot test) را انجام دهد. از آنجایی که مونو یک بیماری ویروسی است، نمیتوان آن را با آنتی بیوتیکها درمان کرد. درمان عمدتا حمایتی است و شامل استراحت کافی، افزایش مصرف مایعات و استفاده از مسکن برای کاهش درد است.
14. سفت شدن یا کشیدگی عضلات
سفت شدن یا کشیدگی عضلات به عنوان یکی از علل احتمالی ایجاد درد یکطرفه در گلو و گوش مطرح شده است. این کشیدگی عضلانی ماهیت مکانیکی داشته و میتواند ناشی از فعالیتهای روزمره زیر باشد:
صحبت کردن
جویدن
خوابیدن در وضعیت نامناسب
این نوع تنش عضلانی میتواند به طور خاص در ناحیه فک، گردن یا نواحی اطراف مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) رخ دهد و درد را به گوش ارجاع دهد. برای مثال، تنش فک به طور خاص در بزرگسالان به عنوان یکی از علل درد گوش و گلو ذکر شده است. به طور کلی، کشیدگی عضلات فک یا گردن میتواند درد یکطرفه در گلو و گوش ایجاد کند.
این درد معمولا خفیفتر از دردهای ناشی از عفونتهای شدید مانند استرپ گلو است، اما میتواند یکی از دلایلی باشد که درد به صورت مداوم یا مزمن (مانند درد ناشی از اختلالات TMJ) احساس میشود.
برای درمان اختلالات TMJ، روشهایی مانند استفاده از شلکنندههای عضلانی و تکنیکهای آرامسازی برای کاهش تنش عضلانی پیشنهاد شده است که میتواند برای کشیدگیهای عمومی عضلات نیز کاربرد داشته باشد.
15. مشکلات مربوط به دندان درآوردن
یکی از دلایل اختصاصی گلو درد و گوش درد در سنین پایین، مشکلات مربوط به دندان درآوردن (Teething in babies and kids) است. اگر کودک خردسال یا نوزاد شما از درد گوش و گلو شکایت دارد، دندان درآوردن اولین موردی است که باید به آن مشکوک شد. دندان درآوردن میتواند باعث ایجاد درد خفیف در دهان شود که کودکان ممکن است آن را در گوشها و گلوی خود احساس کنند.
این عارضه در بین نوزادان بسیار شایع است؛ به طوری که نوزادان اغلب هنگام دندان درآوردن گوشهای خود را میمالند. همچنین، این درد ممکن است برای کودکان نوپای بزرگتر هنگامی که دندانهای آسیاب (molars) آنها شروع به درآمدن میکند، در گوش و گلو احساس شود.
نکته مهم این است که دندان درآوردن نباید باعث درد شدید شود و دردی که پس از درآمدن دندان ادامه یابد، معمولا مرتبط با دندان درآوردن نیست. اگر والدین به درد ناشی از دندان درآوردن مشکوک هستند، میتوانند با دادن پارچه سرد، اسباببازیهای دندانگیر یا دوز مناسبی از مسکنهای کودکان، به کاهش درد آنها کمک کنند.
علل خطرناک نادر گوش درد و گلو درد یک طرفه (که نباید نادیده گرفت)
این موارد اغلب نادر هستند، اما پتانسیل ایجاد عوارض جدی را دارند و در صورت مشکوک بودن، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی توسط متخصص گوش و حلق و بینی دارند.
علت | توضیح مختصر |
|---|---|
آبسه لوزه | یک عفونت شدید و موضعی که در صورت عدم درمان میتواند تنفس را مختل کند (اورژانس پزشکی). |
آسیب به گلو | آسیبهای مکانیکی یا حرارتی مستقیم (مانند سوختگی یا خراش توسط غذا)؛ معمولا به مداخله فوری نیاز ندارد مگر اینکه شدید باشد. |
ضایعات تار صوتی | یک علت نادر که میتواند درد یکطرفه در گلو ایجاد کند، اما علامت اصلی آن گرفتگی صدا است. |
اپی گلوتیت | التهاب شدید اپیگلوت؛ یک وضعیت نادر اما تهدیدکننده حیات که میتواند باعث انسداد راه هوایی شود (اورژانس پزشکی). |
نورالژی گلوسوفارنژیال | تحریک اعصاب گلو که میتواند باعث درد شدید شود؛ یکی از علل نادر اما مهم درد همزمان گلو و گوش است. |
تومورها | علت بسیار نادر اما جدی (خوشخیم یا سرطانی)؛ معمولا با علائم هشداردهندهای مانند کاهش وزن بیدلیل یا خونریزی همراه است |
1. آبسه لوزه
آبسه دور لوزه (Peritonsillar Abscess) یک عارضه جدی است که در ارتباط با گلو درد و گوش درد، به ویژه درد یکطرفه، شناخته میشود. آبسه دور لوزه عبارت است از یک توده پر از چرک و محصور شده که معمولا در بافتهای نزدیک لوزهها در اثر یک عفونت باکتریایی ایجاد میشود.
آیا التهاب لوزه با آبسه لوزه فرق دارد؟
بله، در حالی که التهاب لوزه به تورم و التهاب کلی لوزهها اشاره دارد، آبسه دور لوزه تجمع چرکی موضعی در نزدیکی لوزه است که یک عوارض جدیتر محسوب میشود و به مداخله فوری پزشکی نیاز دارد.
علائم و ویژگیها:
بروز آبسه دور لوزه باعث ایجاد درد شدید و یکطرفه در گلو میشود. این درد شدید اغلب هنگام بلع تشدید میشود. از آنجا که این آبسه نزدیک گلو و مسیرهای عصبی مشترک قرار دارد، میتواند باعث گوش درد در همان سمت آبسه شود.
علائم دیگری که ممکن است همراه با آبسه دور لوزه باشند عبارتند از:
تب یا لرز
سردرد
تورم در صورت یا گردن
گرفتگی صدا
مشکل در باز کردن دهان
تورم غدد لنفاوی
فوریت پزشکی:
آبسه دور لوزه یک شرایط اورژانسی محسوب میشود و فرد مبتلا به آن نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. این ضرورت به این دلیل است که در موارد شدید، آبسه میتواند با ایجاد تورم، تنفس را دچار اختلال کند. اگر پزشک به وجود آبسه دور لوزه مشکوک باشد، مراجعه به متخصص گوش و حلق و بینی (ENT) برای تشخیص و درمان توصیه میشود.
2. آسیب به گلو
آسیب به گلو (Injury to the Throat) به عنوان یکی از دلایل احتمالی ایجاد درد یکطرفه در گلو مطرح شده است. این نوع آسیبها ماهیت مکانیکی دارند و در نتیجهی صدمات فیزیکی یا حرارتی مستقیم به بافتهای دهان یا گلو رخ میدهند. انواع آسیبهای مستقیم به گلو شامل موارد زیر است:
سوختگیها: ناشی از مصرف غذا یا مایعات داغ.
جراحات ناشی از مواد غذایی: زخمها یا خراشهایی که توسط غذاهای دارای لبه تیز، مانند چیپس یا کراکر، ایجاد میشوند.
عوارض پزشکی: آسیبهای ناشی از لولهگذاری داخلی نای (Endotracheal Intubation) که عبارت است از وارد کردن لولهای به درون گلو برای کمک به تنفس.
اگر این آسیبها تنها یک سمت گلو را درگیر کنند (مانند خراشیدگی در یک طرف)، ممکن است باعث درد در یک سمت شوند. برای تسکین علائم ناشی از سوختگی یا خراشیدگی، غرغره کردن با آب نمک ولرم میتواند مفید باشد. در مواردی که درد ناشی از آسیب باشد، معمولا استراحت و داروهای مسکن برای بهبود وضعیت توصیه میشود.
3. ضایعات تار صوتی
ضایعات تار صوتی (Vocal Cord Lesions) تودههایی هستند که بر اثر استفاده نادرست یا استفاده بیش از حد از صدا (Overusing or misusing the voice) میتوانند روی پردههای صوتی (Vocal Cords) تشکیل شوند. این ضایعات یکی از دلایل زمینهای هستند که میتوانند باعث گلودرد شوند.
علائم و تشخیص:
یک ضایعه ممکن است تنها در یک سمت تار صوتی شکل بگیرد که در نتیجه باعث ایجاد درد در یک ناحیه از گلو میشود. با این حال، مطالعات خاطرنشان میکنند که همهی افرادی که دچار آسیب به پردههای صوتی میشوند، لزوماً درد را تجربه نمیکنند. علامت اصلی و معمول ضایعات تار صوتی، تغییر در صدا است، مانند گرفتگی یا خشونت صدا (Hoarseness).
درمان:
به طور کلی، این نوع ضایعات قابل درمان هستند. درمانهای رایج برای اصلاح ضایعات تار صوتی شامل استراحت دادن به صدا و گفتار درمانی (Vocal Therapy) است. در برخی موارد، اگر ضایعات شدید باشند، ممکن است جراحی مورد نیاز باشد.
4. اپی گلوتیت
اپی گلوت یک بافت غضروفی کوچک در انتهای زبان است که هنگام بلعیدن، مسیر نای (محل عبور هوا) را میبندد. التهاب این ناحیه میتواند به سرعت باعث تورم شود و در نتیجه، مسیر عبور هوا را مسدود کند. این وضعیت میتواند منجر به تنگی نفس حاد و اورژانس پزشکی شود و به همین دلیل علیرغم نادر بودن، به عنوان یک علت بسیار جدی شناخته میشود که نیاز به مراجعه فوری به بیمارستان دارد.
5. نورالژی گلوسوفارنژیال
بیماری نورالژی گلوسوفارنژیال (Glossopharyngeal Neuralgia) یک وضعیت عصبی نادر و جدی است که به دلیل تحریک یا فشردهسازی عصب گلوسوفارنژیال (عصب جمجمهای IX) ایجاد میشود و عامل اصلی در بروز درد شدید همزمان و یک سمت در گلو و گوش است. این عصب که با نام عصب آرنولد نیز شناخته میشود، نقش حیاتی در انتقال حس از گلو و گوش دارد.
هنگامی که این عصب تحریک میشود، مغز درد را نه تنها در گلو (اغلب در ناحیه لوزهها و پشت زبان) بلکه به صورت یک درد ارجاعی (Referred Pain) تیز و تیرکشنده در گوش نیز تفسیر میکند، زیرا مسیرهای عصبی این دو ناحیه مشترک است . به همین دلیل، GPN یکی از علل نادر اما مهم درد گلو و گوش است که میتواند به صورت دورههای درد کوتاه و شدید آغاز شود و اغلب با تحریکهایی مانند بلع، صحبت کردن یا سرفه فعال میگردد.
6. تومورها (جدیترین علت)
تومورها (Tumors) که ممکن است خوشخیم یا سرطانی باشند، جزو علل بسیار نادر اما جدی گلودرد و گوش درد هستند. تومورهای سرطانی در گلو، زبان یا لوزهها میتوانند باعث ایجاد درد در گلو و گوش شوند. نکته مهم این است که این تومورها معمولا باعث ایجاد درد یکطرفه در گلو و گوش (در همان سمت) میشوند.
بررسی برای تومورها زمانی اهمیت ویژه پیدا میکند که درد گلو بیش از دو هفته یا چهار هفته ادامه یابد و با درمانهای معمول بهبود نیابد. علائم همراه با تومورها اغلب شامل مواردی است که با عفونتهای رایج دیده نمیشود، مانند وجود خون در خلط یا بزاق، کاهش وزن بیدلیل، مشکل در تنفس یا بلع یا ایجاد توده یا تورم قابل مشاهده در گردن یا گلو.
همچنین، سرطان میتواند باعث تورم غدد لنفاوی شود. این معاینات در افرادی که بالای ۴۰ سال هستند یا سابقهای از مصرف الکل یا استعمال دخانیات دارند یا علیه HPV واکسینه نشدهاند، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
برای بررسی تومورها، متخصص گوش و حلق و بینی از روشی به نام آندوسکوپی (استفاده از یک ابزار نازک و انعطافپذیر با دوربین و نور) برای معاینه گلو استفاده میکند.
تشخیص گلو درد و گوش درد همزمان
تشخیص گلو درد و گوش درد معمولا با هدف شناسایی منشأ اصلی درد که اغلب از گلو یا فک به گوش ارجاع داده میشود، انجام میگیرد.
معاینه فیزیکی و اولیه: پزشک تشخیص را با پرسش درباره علائم و انجام معاینه فیزیکی آغاز میکند. در این معاینه، گوشها و گلو برای یافتن نشانههای عفونت بررسی میشوند و پزشک غدد لنفاوی متورم در گردن و فک را لمس میکند.
آزمایشهای رایج: اگر پزشک به عفونتهای شایع مشکوک باشد، آزمایشهای زیر ممکن است انجام شود:
تست سریع استرپ (Rapid Strep Test): برای بررسی وجود باکتری استرپتوکوک در پشت گلو انجام میشود و نتایج آن سریعا مشخص میگردد.
تست مونو اسپات (Mono Spot Test): برای تشخیص مونونوکلئوز (مونو) به کار میرود.
آزمایش خون (Blood Tests): برای تعیین نوع عفونت یا بررسی بیماریهای سیستمیک ممکن است استفاده شود
ابزارهای تشخیصی پیشرفته: اگر علل شایع رد شوند یا علائم مزمن باشند، ممکن است نیاز به اقدامات تخصصیتری باشد:
آزمایش آلرژی: برای رد کردن آلرژیها به عنوان علت درد طولانیمدت توصیه میشود.
سیتی اسکن (CT Scan): برای بررسی سینوسها در صورت مشکوک بودن به سینوزیت مزمن.
آندوسکوپی (Endoscopy): برای مشاهده دقیق حلق و گلو (فارنکس) و حنجره (لارنکس). این روش که در مطب انجام میشود، برای رد کردن شرایط جدی مانند تومورها یا سرطان گلو بسیار حیاتی است، به خصوص اگر درد بیش از دو یا چهار هفته ادامه یابد.
بلع باریوم (Barium Swallow) یا تجویز دارو: برای تشخیص رفلاکس اسید معده (GERD)، ممکن است بیمار تحت بلع باریوم قرار گیرد یا به منظور کاهش فوری اسید معده با قرص داروهای مخصوص رفلاکس برای وی تجویز شود تا مشاهده شود آیا علائم با مصرف دارو بهبود مییابند یا خیر.
تیمپانومتری (Tympanometry): برای بررسی عملکرد و فشار گوش میانی.
نشانههای کلیدی در تشخیص: پزشک به الگوهای خاص درد توجه میکند، زیرا این الگوها میتوانند کلید تشخیص باشند:
درد یکطرفه: اغلب به مشکلات موضعی مانند اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)، آبسه دندانی، عفونت یک لوزه یا انسداد یکطرفه لوله شیپور استاش اشاره دارد.
درد هنگام بلع: نشاندهنده عفونتهایی مانند تونسیلیت، استرپ گلو یا مونو است.
درد شدید یا طولانیمدت (بیش از دو هفته): نیاز به ارزیابی فوری برای رد کردن علل مزمن یا جدی دارد.
درد بدتر در صبح: میتواند نشانهای از رفلاکس اسید معده باشد.
درمان خانگی گلو درد
درمانهای خانگی متعددی برای تسکین علائم گلو درد و گوش درد به طور همزمان یا جداگانه توصیه شده است. این روشها اغلب برای مدیریت علائمی که ناشی از عفونتهای ویروسی خفیف (مانند سرما خوردگی)، آلرژیها یا تحریککنندهها هستند، موثر هستند.
روشهای تسکین درد گلو در خانه
1- اولین قدم برای درمان فوری گلو درد در خانه، استراحت کافی و نوشیدن مقادیر زیادی مایعات است. نوشیدنیها و غذاهای سرد، مانند بستنی، یخهای مکعبی (ice chips) یا نوشیدنیهای خنک، میتوانند به تسکین درد و التهاب گلو کمک کنند. همچنین، نوشیدنیهای گرم، مانند چای همراه با عسل نیز توصیه شده است.
2- غرغره کردن با آب نمک یک روش خانگی موثر برای تسکین علائم گلو درد است.
3- استفاده از بخور آب سرد در خانه، به ویژه هنگام خواب، میتواند به مرطوب نگه داشتن گلو و مجاری بینی کمک کند.
4- بالا نگه داشتن قسمت فوقانی بدن هنگام خواب میتواند به کاهش علائم گلو درد و گوش درد کمک کند. این روش به ویژه برای افرادی که دچار رفلاکس اسید (GERD) هستند، مفید است.
5- استفاده از کمپرس گرم یا سرد روی گلو یا کناره سر (روی گوش) میتواند درد را تسکین دهد.
6- در مواردی که درد ناشی از مشکلات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) باشد، استفاده از بستههای حرارتی یا کمپرس یخ، خوردن غذاهای نرم و انجام تکنیکهای آرامسازی پیشنهاد شده است.
7- دوش آب گرم که بخار زیادی تولید میکنند، میتوانند به تسکین گلو کمک کنند.
روشهای تسکین درد گوش در خانه
درمان خانگی عفونت گوش شامل استفاده از کمپرس گرم، استراحت، مصرف مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن است. همچنین حفظ وضعیت عمودی سر هنگام خواب میتواند به کاهش درد و فشار ناشی از عفونت گوش کمک کند.
اگر علت درد یک عفونت باکتریایی (مانند استرپ گلو) باشد، این درمانهای خانگی فقط برای تسکین علائم کاربرد دارند و فرد نیاز به درمان پزشکی با آنتی بیوتیک خواهد داشت. در صورتی که علائم با روشهای خوددرمانی بهبود نیابد یا شدیدتر شود، توصیه میشود به پزشک مراجعه شود.



