تزریق واکسن آنفولانزا در کاهش خطر ابتلای شدید مادر باردار به آنفولانزا و انتقال آنتیبادیهای محافظتی به نوزاد، بسیار موثر و ایمن است. واکسن چهارظرفیتی به دلیل پوششدهی بیشتر سویهها، کمی ارجح است اما در صورت عدم دسترسی، واکسن سهظرفیتی نیز محافظت قوی ایجاد میکند.
آیا ابتلا به آنفولانزا در بارداری خطرناک است؟
بله، ابتلا به آنفولانزا در دوران بارداری میتواند خطرناک باشد و عوارض جدی را هم برای مادر باردار و هم برای جنین او به همراه داشته باشد.
خطرات آنفولانزا برای مادر باردار:
- آنفولانزا در دوران بارداری با شدت بیشتری بروز میکند که احتمال بستری شدن در بیمارستان را افزایش میدهد.
- با عوارض تنفسی جدی مانند ذاتالریه (پنومونی) همراه است.
- در موارد بسیار نادر ممکن است به خطر جانی نیز منجر شود.
خطرات آنفولانزا برای جنین:
- آنفولانزا میتواند خطر زایمان زودرس (تولد قبل از هفته ۳۷) و وزن کم هنگام تولد را افزایش دهد.
- آنفولانزا همچنین ممکن است به مرگ جنین یا مردهزایی منجر شود.
- تب که یکی از علائم آنفولانزا است، در برخی مطالعات با نقص لوله عصبی و سایر پیامدهای نامطلوب برای جنین در حال رشد مرتبط بوده است.
چرا آنفولانزا در خانمهای باردار شدیدتر رخ میدهد؟
زنان باردار در مقایسه با زنان غیر باردار در معرض خطر بسیار بالاتری از عوارض جدی ناشی از عفونتهای آنفولانزای فصلی و همهگیر قرار دارند. این افزایش خطر به این دلیل است تغییرات ناشی از بارداری در سیستم ایمنی، قلب و ریهها، مادر را در برابر بیماریها آسیبپذیرتر میکند.
اهمیت واکسیناسیون برای مادر و جنین
محافظت از مادر: واکسن شانس ابتلا به آنفولانزا و خطر ابتلا به بیماریهای شدید مرتبط با آنفولانزای حاد تنفسی در دوران بارداری را کاهش میدهد.
محافظت از نوزاد (مصونیت غیرفعال): واکسیناسیون مادر به تولید آنتیبادیهایی در بدن او منجر میشود که از طریق جفت به جنین در حال رشد منتقل میشوند. این آنتیبادیها به محافظت از نوزاد در برابر آنفولانزا در طول چندین ماه اول زندگی کمک میکنند، یعنی زمانی که نوزاد برای دریافت واکسن آنفولانزا بسیار کوچک است. آنتیبادیها از طریق شیر مادر نیز به نوزاد منتقل میشوند.
واکسیناسیون آنفولانزا اولین و مهمترین گام برای محافظت در برابر آنفولانزا است. کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) قویا توصیه میکند که هر فردی که در طول فصل آنفولانزا باردار است یا خواهد بود، باید واکسن آنفولانزای غیرفعال یا نوترکیب را به محض در دسترس بودن دریافت کند.
آیا تزریق واکسن آنفولانزا برای همه خانمهای باردار الزامی است؟
تزریق واکسن آنفولانزا برای همه خانمهای باردار به شدت توصیه میشود و نه یک الزام قانونی، اما سازمانهای پزشکی آن را حیاتیترین اقدام محافظتی میدانند. زیرا این واکسن بهترین راه برای محافظت از مادر و نوزاد در برابر عوارض آنفولانزا است.
توصیه قوی برای واکسیناسیون در بارداری توسط سازمانهای بزرگ بهداشت جهانی و تخصصی مانند کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) مورد تاکید قرار گرفته است.
نحوه عملکرد واکسن آنفولانزا در بدن مادر باردار و ایجاد آنتیبادی
نحوه عملکرد واکسن آنفولانزا در بدن مادر باردار به گونهای طراحی شده است که علاوه بر حفاظت مستقیم از مادر، مهمترین شکل محافظت، یعنی مصونیت غیرفعال، را نیز به نوزاد منتقل کند.
واکسن آنفولانزا حاوی ویروسهای ضعیفشده یا غیرفعال یا کشته شده است که بدون اینکه موجب بیماری شود، سیستم ایمنی بدن مادر را تحریک میکند.
در پاسخ به این تحریک سیستم ایمنی بدن مادر، پروتئینهای مخصوصی آزاد میکند که به آنها آنتیبادی میگویند. این آنتیبادیها مانند سرباز عمل کرده و به طور اختصاصی ویروسهای آنفولانزا را شناسایی میکنند و تا حد امکان از بیمار شدن مادر جلوگیری میکنند.
بخش حیاتی این فرآیند این است که این آنتیبادیهای محافظتی از طریق جفت به جریان خون جنین منتقل میشوند. این آنتیبادیها پس از تولد، نوزاد را در برابر ابتلا به آنفولانزا در ماههای اولیه زندگی محافظت میکنند.
پس از زایمان نیز اگر مادر با شیر خود نوزادش را تغذیه کند، میتواند برخی از این آنتیبادیهای محافظ را از طریق شیر خود نیز منتقل کند و یک لایه دفاعی اضافی ایجاد کند.
بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا در بارداری
بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا، پیش از شروع فصل اوج شیوع آنفولانزا در جامعه است (معمولا پاییز). با این حال، دریافت واکسن در هر زمانی در طول فصل آنفولانزا برای اطمینان از محافظت مادر و جنین اکیدا توصیه میشود.
این واکسیناسیون به ویژه برای مادرانی که نوزادشان در فصل آنفولانزا متولد میشود، حیاتی است؛ زیرا واکسن آنفولانزا برای کودکان زیر نوزادان تا شش ماه اول زندگی مجاز به دریافت واکسن آنفولانزا نیستند و محافظت از طریق آنتیبادیهای مادر تامین میشود.
فواید واکسیناسیون آنفولانزا برای نوزاد پس از تولد
واکسیناسیون آنفولانزا برای مادر باردار در نهایت به محافظت از نوزاد پس از تولد منجر میشود. این محافظت از طریق مکانیسم ایمنی غیرفعال صورت میگیرد و به شرح زیر است:
- انتقال آنتیبادیهای محافظتی
- محافظت در آسیبپذیرترین دوره زندگی
- کاهش خطر بیماری شدید
- کاهش خطر بستری شدن نوزاد
- جلوگیری از تهدیدات جانی
بهترین واکسن آنفولانزا در بارداری
بهترین و تنها واکسن آنفولانزایی که به طور قوی برای زنان باردار توصیه میشود، واکسن تزریقی است که حتما باید از انواع غیرفعال یا نوترکیب باشد.
- واکسن غیرفعال (Inactivated Influenza Vaccine): این واکسن معمولا به صورت تزریقی تجویز میشود و حاوی ویروس غیرفعال یا کشته شده آنفولانزا است. به دلیل اینکه ویروس در این واکسن زنده نیست، نمیتواند باعث شود شما به آنفولانزا مبتلا شوید و برای استفاده در هر سهماهه بارداری ایمن است.
- واکسن نوترکیب (Recombinant Influenza Vaccine): این نوع واکسن نیز که با استفاده از تکنولوژی نوترکیب (بدون نیاز به ویروس زنده یا تخم مرغ) ساخته شده است، به صورت تزریقی تجویز شده و توسط کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) توصیه میشود.
واکسن آنفولانزا فرانسوی در بارداری
واکسنهای آنفولانزای تولیدی شرکت سانوفی پاستور (Sanofi Pasteur) فرانسه، از نوع واکسنهای غیر فعال هستند. این واکسنها به دلیل استفاده از ویروس کشته شده، برای تزریق در تمام مراحل بارداری ایمن و موثر شناخته میشوند.
واکسن آنفولانزا هلندی در بارداری
واکسنهای تولید شده در کشور هلند که ممکن است با نام تجاری شرکتهایی چون ابوت/مایلن (Abbott/Mylan) در ایران عرضه شوند، نیز جزو واکسنهای غیرفعال محسوب میشوند. این واکسنها نیز مانند نمونه فرانسوی، کاملا ایمن بوده و در دوران بارداری قابل استفاده هستند.
نکته مهم:
اگرچه برخی از واکسنها مبتنی بر تخم مرغ هستند، اما منابع تاکید میکنند که زنان باردار با آلرژی به تخم مرغ با هر شدتی میتوانند هر نوع واکسن آنفولانزای تزریقی (مبتنی بر تخم مرغ یا غیر مبتنی بر تخم مرغ) را که برای سن و وضعیت سلامتیشان مناسب است، دریافت کنند. اقدامات ایمنی اضافی برای آلرژی به تخم مرغ برای تزریق واکسن آنفولانزا دیگر توصیه نمیشود.
مقایسه اثربخشی انواع واکسنهای آنفولانزا در دوران بارداری
طبق جدیدترین دستورالعملهای پزشکیاز جمله توصیههای کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا، حتی اگر واکسن مبتنی بر تخم مرغ باشد، زنان باردار با هر شدتی از آلرژی به تخم مرغ میتوانند آن را با خیال راحت تزریق کنند.
اقدامات ایمنی اضافی یا نظارت ویژه برای تزریق واکسن آنفولانزا (تزریقی) به دلیل آلرژی به تخم مرغ، دیگر توصیه نمیشود.
بنابراین، تفاوتی نمیکند واکسن شما تولید کدام کشور باشد؛ اگر از نوع تزریقی باشد، ایمنی آن برای شما و جنین حفظ شده است.
آیا تزریق واکسن آنفولانزا با واکسنهای دیگر در بارداری تداخل دارد؟
خیر، تزریق واکسن آنفولانزا با هیچیک از واکسنهای دیگری که در دوران بارداری توصیه میشوند، تداخلی ندارد و ایمن است.
واکسن آنفولانزا یک واکسن غیرفعال است (حاوی ویروس کشته شده یا پروتئین خالصشده) و میتوان آن را با خیال راحت به صورت همزمان یا در روزهای متفاوت با سایر واکسنهای کلیدی توصیه شده برای بارداری دریافت کرد.
واکسنهایی که میتوان همزمان تزریق کرد:
- واکسن سهگانه (Tdap): واکسن کزاز، دیفتری و سیاه سرفه بدون سلول (Tdap).
- واکسن RSV: واکسن ویروس سینسیشیال تنفسی (RSV).
- واکسن کووید-۱۹: در صورت نیاز و توصیه پزشک.
عوارض واکسن آنفولانزا در بارداری
واکسن آنفولانزا که برای زنان باردار توصیه میشود، دارای سابقه ایمنی عالی است و مطالعات علمی گستردهای ایمنی آن را برای مادر و جنین تأیید کردهاند.
عوارض واکسن آنفولانزا در دوران بارداری عموما خفیف، موضعی و مشابه عوارضی است که در سایر افراد غیر باردار رخ میدهد.
عوارض جانبی رایج و خفیف
شایعترین عوارض جانبی پس از تزریق واکسن آنفولانزا معمولا خفیف هستند و ۱ تا ۲ روز پس از تزریق شروع شده و از بین میروند. این عوارض شامل موارد زیر هستند:
- درد، قرمزی و یا تورم در محل تزریق
- سردرد
- تب (یا افزایش جزئی دما)
- دردهای عضلانی
- حالت تهوع
- خستگی
- غش (به ندرت، مانند سایر تزریقات)
موارد منع مصرف و احتیاطهای مهم
عوارض جدی واکسن بسیار نادر است، اما فرد باردار باید در موارد زیر با پزشک مشورت کند:
- حساسیت شدید: هر کسی که آلرژی شدید و تهدیدکننده زندگی به هر یک از مواد تشکیلدهنده واکسن خاصی داشته باشد (به جز پروتئین تخممرغ)، نباید آن واکسن را دریافت کند.
- آلرژی به تخم مرغ: زنان باردار با هر شدت از آلرژی به تخم مرغ میتوانند هر نوع واکسن آنفولانزای تزریقی (مبتنی بر تخم مرغ یا غیر تخم مرغ) را دریافت کنند.
مراقبت بعد از واکسن آنفولانزا در بارداری
واکسن آنفولانزای تزریقی (فلو شات) که در دوران بارداری توصیه میشود، سابقه ایمنی بسیار خوبی دارد و عوارض جانبی آن معمولا خفیف و موقتی هستند و معمولا ۱ تا ۲ روز پس از تزریق از بین میروند.
در پاسخ به این سوال که آیا بعد از واکسن آنفولانزا مریض میشویم؟ باید بگوییم: خیر، واکسن آنفولانزا نمیتواند باعث شود که شما به بیماری آنفولانزا مبتلا شوید. اگر بعد از واکسیناسیون احساس ناخوشی میکنید، این علائم، عوارض جانبی خفیفی هستند که نشاندهنده واکنش سیستم ایمنی بدن شما به واکسن هستند، نه ابتلا به بیماری.
برای مدیریت و کاهش این عوارض جانبی خفیف، میتوانید از روشهای زیر استفاده کنید:
| عارضه جانبی | روشهای مدیریت و کاهش عوارض |
|---|---|
| درد یا تورم در بازو (محل تزریق) | برای تسکین درد و تورم، میتوانید از کمپرس سرد و مرطوب تمیز یا کیسه یخ پیچیده شده در پارچه، به مدت ۱۰ دقیقه، ۳ بار در روز، برای ۱ تا ۲ روز استفاده کنید. همچنین، برای جلوگیری از خشکی، بازوی خود را حرکت دهید و آن را فعال نگه دارید. |
| تب، سردرد یا بدن درد | میتوانید از مسکنهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن پس از تزریق برای تسکین علائم استفاده کنید. |
| خستگی | استراحت کافی داشته باشید و از انجام کارهای سنگین خودداری کنید. |
| تب خفیف | لباسهای راحت بپوشید و مایعات کافی بنوشید تا بدن هیدراته بماند. |
نکته مهم در مورد داروها:
توصیه میشود برای پیشگیری از عوارض جانبی، قبل از تزریق واکسن، از مصرف مسکن یا داروهای تببُر یا قرص آنفولانزا پرهیز کنید، زیرا ممکن است اثربخشی واکسن را کاهش دهد.
پرهیزها و ملاحظات مهم پس از تزریق
- توصیه میشود حداقل برای ۲۴ ساعت یا تا زمانی که احساس کوفتگی و خستگی برطرف شود، از ورزشهای شدید یا سنگین خودداری کنید. حرکت ملایم و پیادهروی معمولا مشکلی ندارد.
- بهتر است برای ۲۴ ساعت پس از تزریق از مصرف الکل سنگین خودداری شود، زیرا ممکن است باعث کمآبی بدن شده و پاسخ ایمنی را تحت تاثیر قرار دهد.
- از اعمال کمپرس گرم یا ماساژ شدید در محل تزریق خودداری کنید تا تورم موضعی تشدید نشود.
- از آنجایی که حدود دو هفته طول میکشد تا بدن شما محافظت کامل را در برابر آنفولانزا ایجاد کند، همچنان باید اقدامات پیشگیرانه مانند شستشوی مکرر دستها و اجتناب از تماس با افراد بیمار را رعایت کنید.
- مایعات کافی بنوشید و بدن خود را هیدراته نگه دارید. برای بهبودی از تب و درد، به بدن خود استراحت دهید.
- در صورت تب، لباسهای راحت بپوشید و از پوشیدن لباس یا پتوهای زیاد خودداری کنید.
- استرس شدید یا کمبود خواب پس از واکسیناسیون ممکن است انعطافپذیری سیستم ایمنی را کاهش دهد؛ بنابراین، سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
عوارض جدی واکسن بسیار نادر است، اما در صورت بروز علائم نگرانکننده زیر باید فورا به پزشک مراجعه کنید:
- اگر علائم تشدید شدند یا بیش از هفت روز ادامه پیدا کردند.
- اگر تب بالا (بالای ۳۹ درجه سانتیگراد) بیش از ۴۸ ساعت طول کشید.
- اگر علائمی مانند مشکل در تنفس، تورم صورت یا گلو، ضربان قلب سریع، بثورات گسترده، سرگیجه یا ضعف مشاهده شد.
- غش: فرد باید بداند که مانند سایر تزریقات، واکسن آنفولانزا نیز میتواند گاهی باعث غش شود.
تصورات غلط درباره واکسن آنفولانزا در دوران بارداری
نگرانیهای مختلف در مورد واکسن آنفولانزا در دوران بارداری وجود دارد، اما بسیاری از این نگرانیها مبتنی بر سوءتفاهم یا اطلاعات نادرست هستند.
آیا واکسن آنفولانزا باعث زایمان زودرس میشود؟
خیر. مطالعات علمی نشان میدهند که واکسن آنفولانزا خطر زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری) را افزایش نمیدهد.
یک مطالعه بزرگ که ایمنی واکسنهای غیرفعال آنفولانزا را بررسی کرد، نشان داد که واکسیناسیون در دوران بارداری ممکن است حتی اثر محافظتی در برابر زایمان زودرس داشته باشد، به طوری که ریسک زایمان زودرس در زنان واکسینهشده نسبت به گروه کنترل، کاهش یافته است.
آیا واکسن آنفولانزا در زنان باردار باعث سقط جنین میشود؟
مطالعات متعددی، از جمله یک مطالعه بزرگتر در شبکه دادههای ایمنی واکسن (VSD) که سه فصل آنفولانزا را پوشش داد، هیچ افزایش خطری برای سقط جنین پس از واکسیناسیون در طول بارداری پیدا نکرد.
علاوه بر این، بررسی نرخ مردهزایی (فوت جنین پس از ۲۰ هفته بارداری) نیز هیچ ارتباط معنیداری بین واکسیناسیون آنفولانزا در بارداری و افزایش این خطر پیدا نکرد.
آیا تزریق واکسن آنفولانزا در بارداری باعث اوتیسم نوزاد میشود؟
خیر. هیچ شواهد علمی وجود ندارد که نشان دهد واکسنها حتی آنهایی که حاوی ماده نگهدارنده تیمهروسال (thimerosal) هستند، میتوانند باعث اوتیسم یا سایر مشکلات سلامتی در نوزادان شوند. در عوض توصیه میشود از بیماریهایی مانند سرخجه، سیاه سرفه، کووید-۱۹، RSV و آنفولانزا با واکسن پیشگیری کرد.
آیا تزریق واکسن آنفولانزا در بارداری باعث افزایش وزن جنین میشود؟
مطالعات نشان دادهاند که واکسیناسیون باعث افزایش خطر تولد نوزادان کوچک برای سن بارداری (SGA) یا وزن کم هنگام تولد (LBW) نمیشود.
در واقع، برخی شواهد نشان میدهند که واکسن آنفولانزا ممکن است با کاهش وزن کم هنگام تولد همراه باشد که بیانگر اثر محافظتی واکسیناسیون است.
آیا چون ایمن سازی مادر در سه ماهه سوم باعث محافظت نوزاد در مقابل ابتلا به آنفولانزا میشود، بهتر نیست واکسیناسیون مادر را تا این زمان به تعویق انداخت؟
افرادی که تصور میکنند بهتر است برای واکسیناسیون تا بعد از تولد نوزاد صبر کرد، این نکته حیاتی را نادیده میگیرند که آنفولانزا در دوران بارداری میتواند منجر به عوارض جدی برای مادر و نوزاد شود. انتظار برای واکسیناسیون، شما را در معرض بیماری قرار میدهد، در حالی که در معرض خطر بیشتری هستید.
اقدامات پیشگیرانه در برابر ویروس آنفولانزا علاوه بر واکسن
با وجود تزریق واکسن، همچنان توصیه میشود که فرد باردار اقدامات پیشگیرانه دیگری را برای محافظت بیشتر در برابر آنفولانزا و سایر بیماریهای تنفسی در طول فصل رعایت کند:
- دوری از افرادی که بیمار هستند.
- هنگام سرفه و عطسه دهان و بینی خود را بپوشانید.
- دستها را به طور مرتب بشویید.
- اقداماتی برای تمیزتر شدن هوا و همچنین تمیز کردن سطوحی که دائما لمس میشوند، انجام دهید.
واکسن آنفولانزا در بارداری از نظر طب سنتی
طب سنتی بر این باور است که میتوان با استفاده از روشهایی که بر پایه تقویت سیستم ایمنی بدن و تعدیل مزاج استوار هستند، از ابتلا به آنفولانزا پیشگیری یا آن را درمان کرد. اما از دیدگاه پزشکی مدرن و مراجع تخصصی سلامت، واکسیناسیون آنفولانزا در دوران بارداری یک اقدام حیاتی و ضروری محسوب میشود.
بنابراین توصیه اکید میشود که قبل از هر گونه اقدام یا به کارگیری توصیههای طب سنتی، حتما با پزشک معالج یا متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید. هرگز واکسیناسیون توصیهشده را بدون نظر پزشک، صرفا بر اساس توصیههای طب سنتی، به تعویق نیندازید یا لغو نکنید.
آنفولانزا در دوران بارداری چگونه درمان میشود؟
به محض مشاهده اولین علائم آنفولانزا چه واکسیناسیون انجام شده یا خیر، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک بلافاصله درمان ضد ویروسی را آغاز خواهد کرد و با توجه به شدت آنفولانزا مناسبترین و ایمنترین داروی ضد ویروس را تجویز میکند که معمولا داروی اوسلتامیویر (تامی فلو) است.
درمان آنفولانزای جدید باید در اسرع وقت، ظرف ۴۸ ساعت از شروع علائم، برای تمام افراد باردار با آنفولانزای مشکوک یا تایید شده آغاز شود. در کنار دارو درمانی، نوشیدن مایعات فراوان، استراحت و خواب کافی بهبود بیماری را سرعت میبخشد.
سخن پایانی
در این مطلب از مجله داروخانه آنلاین دکتر زمانی دانستیم، به دلیل خطرات بالقوه جدی آنفولانزا برای مادر و نوزاد، واکسیناسیون یکی از ضروریترین بخشهای مراقب دوران بارداری بهشمار میرود. دریافت واکسن آنفولانزا در دوران بارداری بههیچوجه خطر سقط جنین، نقصهای مادرزادی، زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد را افزایش نمیدهد.
