آیا بعد از خوردن غذاهای حاوی گندم، مثل نان یا ماکارونی، دچار نفخ، درد شکم یا خستگی شدید می‌شوید؟ شاید فکر کنید این فقط یک مشکل گوارشی ساده است، اما ممکن است نشانه‌ای از بیماری سلیاک باشد. سلیاک یک بیماری خودایمنی است که در اثر مصرف گلوتن ایجاد می‌شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به روده کوچک حمله کرده و باعث آسیب به دیواره آن می‌شود. این مشکل می‌تواند مانع جذب مواد مغذی شده و عوارض جدی ایجاد کند. در این مقاله، علائم، عوامل خطر، روش‌های تشخیص و راه‌های مدیریت بیماری سلیاک را بررسی خواهیم کرد.
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک (Celiac Disease) نوعی اختلال خودایمنی است که در آن، مصرف گلوتن باعث حمله سیستم ایمنی به مخاط روده کوچک می‌شود. گلوتن یک نوع پروتئین است که در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود. این بیماری می‌تواند در هر سنی بروز کند و اگر درمان نشود، ممکن است منجر به مشکلات جدی مانند سوءتغذیه، پوکی استخوان و حتی ناباروری شود.
سلیاک با عدم تحمل گلوتن یا آلرژی به گندم متفاوت است. افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن ممکن است علائم گوارشی داشته باشند، اما سیستم ایمنی آن‌ها به دیواره روده حمله نمی‌کند.
علائم بیماری سلیاک
بیماری سلیاک می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد که گاهی به راحتی از سایر مشکلات گوارشی یا حتی بیماری‌های دیگر قابل تشخیص نیست. در اینجا برخی از علائم رایج این بیماری را توضیح می‌دهیم:
1. علائم گوارشی
اسهال مداوم: یکی از علائم اصلی بیماری سلیاک است که به دلیل جذب ناقص مواد غذایی اتفاق می‌افتد.
درد و نفخ شکم: بسیاری از افراد مبتلا به سلیاک احساس درد و ناراحتی در شکم دارند و ممکن است دائماً نفخ کنند.
یبوست یا تهوع: در برخی افراد، به جای اسهال، یبوست یا حالت تهوع ممکن است دیده شود.
کاهش وزن بی‌دلیل: به دلیل این که بدن قادر به جذب مواد مغذی نیست، ممکن است فرد بدون دلیل خاصی وزن خود را از دست بدهد.
2. علائم غیرگوارشی
کمبود آهن و کم‌خونی: به دلیل عدم جذب کافی آهن، ممکن است فرد دچار کم‌خونی شود و علائمی مثل خستگی و رنگ‌پریدگی داشته باشد.
مشکلات پوستی: پوست ممکن است خشک، شکننده یا آسیب‌دیده باشد و گاهی اوقات جوش‌های خاصی به نام درماتیت هرپتیفرم بوجود می‌آید.
خستگی زیاد: حتی با وجود خواب کافی، فرد احساس خستگی شدید و ضعف دارد.
سردرد یا دردهای استخوانی: بسیاری از افراد مبتلا به سلیاک دچار سردردهای مکرر یا درد در مفاصل و استخوان‌ها می‌شوند.
3. علائم در کودکان
مشکلات رشد: کودکان ممکن است در رشد قد یا وزن مشکل داشته باشند و اشتهای کمی داشته باشند.
درد شکم و تورم: شکم کودک ممکن است متورم و حساس باشد و این علائم با گذر زمان تشدید شود.
4. علائم در بزرگسالان
ناتوانی در حفظ وزن مناسب: بزرگسالان ممکن است نتوانند وزن خود را حفظ کنند یا به طور مداوم وزن کم کنند.
اختلالات قاعدگی و مشکلات باروری: در برخی از زنان، بیماری سلیاک می‌تواند بر روی الگوی قاعدگی یا باروری تأثیر بگذارد.
در برخی افراد، بیماری سلیاک ممکن است علائم واضحی نداشته باشد و به شکل خاموش پیش برود. در این شرایط، این بیماری ممکن است از طریق آزمایش‌های خون یا بررسی روده کوچک تشخیص داده شود.
اگر احساس می‌کنید علائم مشابه سلیاک دارید یا این مشکلات برایتان آشنا هستند، حتماً با پزشک مشورت کنید تا تشخیص درست و درمان مناسب صورت گیرد.
چه کسانی در معرض خطر بیماری سلیاک هستند؟
بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی است که می‌تواند زندگی روزمره‌تان را تحت تاثیر قرار دهد، اما آیا می‌دانید چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند؟ در اینجا به بررسی افرادی می‌پردازیم که باید بیشتر مراقب باشند:
1. افراد با سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
اگر یکی از اعضای خانواده شما مانند والدین یا خواهر و برادر به بیماری سلیاک مبتلا باشد، شما هم ممکن است در معرض خطر باشید. ژنتیک نقش بزرگی در این بیماری دارد.
2. افراد با بیماری‌های خودایمنی دیگر
کسانی که به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع 1، بیماری تیروئید یا آرتریت روماتوئید مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک قرار دارند.
3. کودکان و بزرگسالان با علائم گوارشی نامشخص
اگر دچار مشکلات گوارشی مزمن مثل اسهال، نفخ و درد شکم هستید، بهتر است به بیماری سلیاک نیز فکر کنید. گاهی این علائم نشانه‌ای از ابتلا به این بیماری هستند.
4. افراد با مشکلات گوارشی مزمن
کسانی که مشکلاتی مانند سوء جذب مواد غذایی یا کم‌خونی دارند، باید به بیماری سلیاک مشکوک شوند.
5. کودکان با تأخیر در رشد
یکی از نشانه‌های اولیه سلیاک در کودکان، تأخیر در رشد است. اگر کودک شما در این زمینه دچار مشکلاتی است، حتماً باید تحت آزمایش قرار گیرد.
6. زنان
جالب است بدانید که زنان بیشتر از مردان به سلیاک مبتلا می‌شوند، به‌ویژه در سنین باروری (20-40 سالگی).
7. افراد با مشکلات عصبی و روانی
در برخی افراد مبتلا به سلیاک، علائم عصبی مانند افسردگی و اضطراب هم دیده می‌شود. بنابراین، اگر شما یا کسی که می‌شناسید این مشکلات را دارید، ممکن است لازم باشد به بیماری سلیاک هم فکر کنید.
اگر خودتان یا کسی که می‌شناسید جزو این گروه‌ها هستید، بهتر است بیشتر مراقب باشید و در صورت بروز علائم، به پزشک مراجعه کنید تا بیماری سلیاک به موقع تشخیص داده شود.
بیماری سلیاک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص بیماری سلیاک ممکن است کمی چالش‌برانگیز باشد، چون علائم آن می‌تواند شبیه به بیماری‌های گوارشی دیگر باشد. اما خوشبختانه روش‌هایی وجود دارد که با کمک آن‌ها پزشک می‌تواند این بیماری را تشخیص دهد. در اینجا مراحل اصلی تشخیص بیماری سلیاک به زبان ساده توضیح داده شده است:
1. بررسی علائم و تاریخچه پزشکی
اولین قدم، صحبت با پزشک است. او از شما در مورد علائم گوارشی مانند درد شکم، اسهال یا نفخ می‌پرسد. همچنین، اگر در خانواده شما کسی به سلیاک مبتلا است، این اطلاعات به تشخیص کمک می‌کند.
2. آزمایش خون
بعد از بررسی علائم، پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها به دنبال آنتی‌بادی‌هایی می‌گردند که نشان‌دهنده واکنش بدن به گلوتن هستند. مهم‌ترین آنتی‌بادی که در این آزمایش‌ها بررسی می‌شود، آنتی‌بادی‌های ضد ترانس گلوتامیناز بافتی است.
3. بیوپسی روده
اگر نتایج آزمایش خون نشان‌دهنده سلیاک باشد، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که یک نمونه از بافت روده کوچک گرفته شود تا آسیب‌های احتمالی بررسی شود. این آزمایش به نام بیوپسی روده شناخته می‌شود و در آن پزشک از طریق یک لوله کوچک وارد روده می‌شود و نمونه‌ای می‌گیرد.
4. آزمایش ژنتیکی
در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش ژنتیکی انجام دهد تا ژن‌هایی که معمولاً در افراد مبتلا به سلیاک یافت می‌شود را بررسی کند. اگر این ژن‌ها وجود نداشته باشند، احتمال سلیاک خیلی کم است.
5. بررسی سایر بیماری‌ها
علائم سلیاک شبیه به برخی بیماری‌های گوارشی دیگر است، پس پزشک ممکن است برای رد کردن بیماری‌های دیگری مانند بیماری‌های التهابی روده آزمایش‌های اضافی انجام دهد.
6. رژیم غذایی بدون گلوتن
گاهی پزشک از بیمار می‌خواهد تا به مدت کوتاهی رژیم غذایی بدون گلوتن داشته باشد و تغییرات در علائم را بررسی کند. اگر علائم بهبود یابد، این می‌تواند نشانه‌ای از بیماری سلیاک باشد.
اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم مشابه سلیاک را دارید، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید تا از تشخیص درست مطمئن شوید. تشخیص زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت بیماری کمک کند.
درمان بیماری سلیاک
درمان بیماری سلیاک بیشتر از همه بر یک نکته مهم تمرکز دارد: رژیم غذایی بدون گلوتن. این بیماری یک مشکل خودایمنی است که در آن بدن به گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو و چاودار است) واکنش نشان می‌دهد و به روده کوچک آسیب می‌زند. اما خوشبختانه، با پیروی از یک رژیم غذایی خاص، می‌توان علائم را کنترل کرد و روده‌ها را درمان نمود.
1. رژیم غذایی بدون گلوتن
مهم‌ترین درمان برای سلیاک، رعایت یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن است. باید از تمام مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و حتی مواد فرآوری‌شده‌ای که ممکن است گلوتن داشته باشند، دوری کنید. خوشبختانه، الان محصولات بدون گلوتن زیادی مانند نان، پاستا و کلوچه در بازار وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.
2. مشاوره تغذیه‌ای و مراقبت پزشکی
چون افراد مبتلا به سلیاک ممکن است دچار کمبود مواد مغذی شوند، لازم است که تحت نظر یک متخصص تغذیه باشید تا رژیم غذایی‌تان درست تنظیم شود. در برخی موارد، ممکن است نیاز به مکمل‌هایی مثل **آهن، کلسیم و ویتامین D** داشته باشید.
3. داروها (در موارد خاص)
در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهایی مانند **استروئیدها** برای کاهش التهاب تجویز کند. این داروها به کنترل علائم کمک می‌کنند، اما به طور کلی درمان اصلی همچنان رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن است.
4. پیگیری و آزمایش‌های منظم
بعد از شروع رژیم غذایی، باید به طور منظم تحت نظر پزشک باشید تا وضعیت روده‌ها و بدن شما پیگیری شود. آزمایش‌های خون برای بررسی آنتی‌بادی‌ها و علائم بیماری کمک‌کننده است.
5.مراقبت روانی
رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند در ابتدا چالش‌برانگیز باشد، مخصوصاً به دلیل محدودیت‌های غذایی. بنابراین، مشاوره روانی یا شرکت در گروه‌های حمایتی می‌تواند به شما کمک کند تا با استرس‌ها و تغییرات مربوط به این رژیم کنار بیایید.
6. آگاهی از غذاهای پنهان حاوی گلوتن
بسیاری از مواد غذایی به نظر بدون گلوتن می‌آیند، اما در واقع ممکن است حاوی گلوتن باشند. مثلا سس‌ها، سوپ‌ها یا حتی داروها ممکن است به طور غیرمستقیم گلوتن داشته باشند. بنابراین باید همیشه مواد غذایی را با دقت بررسی کنید.
7. مراقبت در سفر و رستوران‌ها
سفر یا خوردن غذا در رستوران‌ها برای کسانی که به سلیاک مبتلا هستند، می‌تواند مشکل‌ساز باشد. باید همیشه از سالم بودن غذا و عدم آلودگی آن به گلوتن اطمینان حاصل کنید.
در نهایت، اگر رژیم غذایی بدون گلوتن را به دقت دنبال کنید، بیشتر علائم بیماری سلیاک بهبود پیدا کرده و روده‌ها دوباره به حالت طبیعی خود برمی‌گردند. این کار به شما کمک می‌کند که زندگی سالم و بدون دردسر داشته باشید.
غذاهای ممنوع
اگر به بیماری سلیاک مبتلا هستید، باید از برخی غذاها که حاوی گلوتن هستند، دوری کنید. گلوتن یک پروتئین است که در گندم، جو و چاودار وجود دارد و می‌تواند به روده‌های کوچک شما آسیب بزند. در اینجا غذاهای ممنوع برای مبتلایان به سلیاک آورده شده است:
1. گندم و محصولات حاوی گندم:
هر نوع ماده غذایی که حاوی گندم باشد، از جمله نان، کیک‌ها، پیتزا، کلوچه، ماکارونی و هر خوراکی دیگر که از گندم تهیه شده باشد، باید از رژیم غذایی شما حذف شود.
2. جو و محصولات حاوی جو:
جو به طور طبیعی حاوی گلوتن است و بنابراین باید از مصرف جو دوسر، جو پخته‌شده، غلات جو و نوشیدنی‌های حاوی جو خودداری کنید.
3. چاودار:
چاودار هم مانند گندم و جو گلوتن دارد و باید از مصرف آن به طور کامل اجتناب کنید. این شامل نان‌ها و فرآورده‌های تهیه‌شده از چاودار است.
4. غذاهای فرآوری‌شده با گلوتن:
بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده یا بسته‌بندی‌شده مانند سس‌ها، سوپ‌ها، چیپس‌ها، انواع تنقلات و غذاهای آماده ممکن است حاوی گلوتن باشند. همیشه برچسب مواد غذایی را بررسی کنید تا از وجود گلوتن مطمئن شوید.
5. غذاهای حاوی آرد گندم یا مخلوط آرد:
هر گونه غذا که در آن از آرد گندم یا مخلوط آرد استفاده شده باشد، از جمله پودر کیک و برخی از سوپ‌ها و سس‌ها، باید اجتناب شود.
6. آبجو و نوشیدنی‌های حاوی جو:
بسیاری از آبجوها و نوشیدنی‌ها از جو ساخته می‌شوند، بنابراین باید از آن‌ها پرهیز کنید. برخی از نوشیدنی‌های الکلی نیز ممکن است حاوی گلوتن باشند.
7. غذاهای حاوی نشاسته گندم:
برخی از نشاسته‌های گندم، که ممکن است در فرآورده‌های غذایی مانند سوسیس‌ها، دسرها و انواع سس‌ها استفاده شوند، حاوی گلوتن هستند و باید از آن‌ها دوری کرد.
در کنار این‌ها، همیشه باید توجه داشته باشید که برخی مواد غذایی مانند میزان گلوتن پنهان در برخی غذاها (که در بسته‌بندی‌ها و برچسب‌ها ممکن است ذکر نشده باشد) می‌توانند به روده‌های شما آسیب بزنند. بنابراین، همیشه برچسب محصولات غذایی را بررسی کنید و از مواد غذایی و خوراکی‌های تازه و بدون گلوتن استفاده کنید. مهم‌ترین نکته این است که با پیروی از رژیم بدون گلوتن، علائم بیماری سلیاک را کنترل کرده و از آسیب‌های بیشتر به روده‌ها جلوگیری کنید.
سخن‌پایانی
