عوارض قرص پروپرانول برای کاهش استرس
پروپرانولول به گروهی از داروها به نام بتابلاکر (مسدودکنندههای گیرنده بتا) تعلق دارد که برای درمان مشکلات قلبی اعم از فشار خون، آریتمی قلبی، آنژین قلبی و همچنین کاهش علائم استرس و پیشگیری از میگرن کاربرد دارد. این دارو با وجود کاربرد درمانی گسترده و اثربخشی قابل توجه، میتواند عوارض جانبی متعددی را نیز به همراه داشته باشد. عوارض جانبی شایع پروپرانولول شامل حالت تهوع، سرگیجه، خستگی، خوابآلودگی، تاری دید، تنگی نفس، اسهال یا یبوست میباشد. این عوارض اغلب خفیف بوده و عمدتاً پس از چند هفته فروکش میکنند. از سوی دیگر، درصد قابل توجهی از عوارض جانبی پروپرانول با آگاهی و مصرف صحیح دارو قابل پیشگیری هستند. لذا این مقاله با عنوان عوارض قرص پروپرانول برای کاهش استرس با هدف ارتقای دانش کاربران و افزایش ایمنی مصرف این دارو در مجله داروخانه دکتر زمانی تهیه و منتشر شده است.
پروپرانول چیست؟
پروپرانول، یک دارو از دسته بتا بلاکرها (مسدودکندههای گیرنده بتا) است که بهتنهایی یا در ترکیب با سایر داروها برای درمان فشار خون بالا و سایر مشکلات قلبی از جمله؛ اختلالات ضربان قلب (آریتمی قلبی)، آنژین (درد قفسه سینه و درمان یا پیشگیری از حمله قلبی استفاده میشود. پروپرانولول با مهار گیرندههای بتا در قلب، ضربان قلب را کاهش داده و با اثر بر عضلات صاف دیواره عروق، باعث گشاد شدن رگهای خونی و کاهش فشار خون میگردد. پروپرانولول همچنین برای درمان انواع خاصی از لرزش، سردردهای میگرنی و کاهش استرس نیز کاربرد دارد. این دارو به شکل قرص در دوزهای 10، 20 و 40 میلیگرم در بازار موجود است.
قرص پروپرانول برای چیست؟
قرص پروپرانول دارای کاربردهای درمانی گستردهای در اختلالات قلبی و برخی بیماریهای دیگر است. موارد مصرف قرص پروپرانولول عبارتند از:
- درمان فشار خون بالا (هایپرتانسیون)
- درمان آریتمی قلبی (ضربان نامنظم قلب)
- پیشگیری و درمان درد شدید قفسه سینه (آنژین صدری)
- درمان تنگی زیر آئورت هیپرتروفیک (ضخیم شدن عضله قلب)
- پیشگیری از حملات قلبی و کاهش خطر مرگ در بیمارانی که دچار حمله قلبی
- کاهش شدت و دفعات حملات در افراد مبتلا به سردردهای میگرنی
- درمان انواع خاصی از لرزش (مثل لرزش دست)
- بهبود علائم فئوکروموسیتوما (تومور غده فوق کلیه)
- بهبود علائم تیروتوکسیکوز (افزایش بیش از حد هورمون تیروئید)
- کاهش علائم استرس و اضطراب
پروپرانول برای کاهش استرس
یکی از کاربردهای رایج پروپرانولول، کمک به کاهش علائم اضطراب، از جمله تعریق و لرزش است. زمانی که دچار اضطراب میشوید، مغز شما ناقلهای عصبی نورآدرنالین و آدرنالین بیشتری را تولید میکند. پروپرانولول با مهار اثرات آدرنالین بر گیرندههای بتا میتواند به کاهش علائم اضطراب کمک نماید. باید توجه داشته باشید که قرص پروپرانول برای درمان اضطراب استفاده نمیشود و فقط علائم ناشی از اضطراب را کاهش میدهد. بر همین اساس از قرص پروپرانول برای پیشگیری و کاهش علائم جسمی مرتبط با اضطراب عملکردی (مانند سخنرانی یا اجرای موسیقی) یا استرسهای موقعیتی حاد (مانند استرس امتحان یا مصاحبه) استفاده میشود.
در چنین مواردی، احتمالاً حدود یک ساعت پس از مصرف پروپرانولول، اثرات آن را احساس خواهید کرد. دوز معمول پروپرانول برای این موارد ۱۰ تا ۴۰ میلیگرم، ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از موقعیت استرسزا است.
عوارض جانبی شایع پروپرانول
عوارض جانبی رایج پروپرانول عبارتند از سر درد یا سرگیجه، احساس خستگی و ضعف، حالت تهوع یا استفراغ، احساس سردی انگشتان دست یا پا، خشکی دهان، درد معده، اختلال خواب و اسهال یا یبوست.
عوارض جانبی شایع و کمخطر پروپرانولول معمولاً خفیف و کوتاهمدت هستند و لزوماً در همه افراد رخ نمیدهند. این عوارض اغلب نیازی به مراقبت پزشکی ندارند و ممکن است با سازگاری بدن نسبت به دارو، در طول درمان برطرف شوند.
برخی از عوارض جانبی شایع پروپرانولول ممکن است کمی جدیتر باشند و نیاز به مراقبت یا مداخلات خاص پزشکی داشته باشند. از جمله این عوارض میتوان به کند شدن ضربان قلب (برادیکاردی)، گرفتگی یا درد قفسه سینه، سرفه همراه با خلط، مشکلات تنفسی مانند تنگی نفس، تند شدن تنفس یا خسخس سینه، تحریکپذیری عصبی و تجربه کابوسهای غیرمعمول اشاره کرد.
عوارض جانبی جدی پروپرانول
پروپرانولول ممکن است در برخی بیماران منجر به بروز عوارض جانبی جدی گردد. هرچند این عوارض نادر هستند، ولی از اهمیت بالایی برخوردارند و ممکن است نیازمند مداخلات درمانی فوری باشند. در ادامه، فهرستی از این عوارض احتمالی ارائه شده است. توصیه میشود در صورت مشاهده هر گونه علامت مرتبط با این عوارض جدی، مصرف دارو بلافاصله قطع شده و بیمار به سرعت به مراکز درمانی مراجعه نماید.
- عوارض قلبی-عروقی: پروپرانول ممکن است در برخی از بیماران باعث تشدید نارسایی احتقانی قلبی گردد.
در صورت بروز درد یا ناراحتی در قفسه سینه، گشاد شدن رگهای گردن، خستگی شدید، تنفس نامنظم، ضربان قلب نامنظم، تورم صورت، انگشتان، پاها یا ساق پا یا افزایش وزن، فوراً با پزشک خود مشورت کنید.
- عوارض ریوی: پروپرانولول ممکن است موجب تنگی نفس و بدتر شدن علائم تنفسی در بیماران مبتلا به آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریوی (گاهی کشنده) گردد. لذا بتا بلاکرهای غیر انتخابی، مانند پروپرانولول، در این افراد باید با احتیاط استفاده شوند.
- واکنشهای حساسیتی: پروپرانولول ممکن است باعث واکنشهای آلرژیک جدی، از جمله آنافیلاکسی، شود که میتواند تهدیدکننده حیات باشد و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.
در صورت بروز ضایعات پوستی، خارش، گرفتگی صدا، مشکل در تنفس، مشکل در بلع یا هرگونه تورم دستها، صورت یا دهان در هنگام استفاده از این دارو، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
- تغییر سطح قندخون: این دارو ممکن است باعث کاهش سطح قند خون بویژه در نوزادان، کودکان، سالمندان، بیماران دیالیزی و بیماران دیابتی تحت درمان با داروهای پایین آورنده قند خون شود. پروپرانول ممکن است علائم مرتبط با افت قند خون، از جمله افزایش ضربان قلب، را پنهان کند و در نتیجه خطر ابتلا به هیپوگلیسمی (افت قند خون) جدی را افزایش دهد.
- کاهش سطح هوشیاری (نادر): این دارو ممکن است در برخی افراد باعث کاهش سطح هوشیاری و تمرکز گردد. اگر این عارضه جانبی رخ داد، در هنگام مصرف پروپرانولول، از رانندگی یا کار با ماشینآلات حساس پرهیز نمایید.
عوارض پروپرانول در کودکان
تا به امروز مطالعات اختصاصی کافی در خصوص عوارض قرص پروپرانول برای کودکان انجام نشده است. از طرفی شواهدی که موجود است گزارشی از محدودیت مصرف پروپرانولول در کودکان ارائه نکردهاند. با این حال، ایمنی و اثربخشی آن در کودکان بزرگتر از ۱ سال مشخص نشده است و ممکن است کودکان و نوزادان نسبت به برخی از عوارض قلبی و تنفسی پروپرانول حساستر باشند.
عوارض پروپرانول در کودکان مانند بزرگسالان شامل کند شدن ضربان قلب، خوابآلودگی، خستگی، سرفه خلطدار، مشکلات تنفسی، کاهش قند خون و کاهش سطح اکسیژن خون همراه با سیانوز (تغییر رنگ آبی پوست، لبها یا ناخنها) میباشد.
عوارض قرص پروپرانول برای معده
پروپرانولول میتواند باعث بروز بیاشتهایی، تهوع، استفراغ، درد معده، نفخ، اسهال یا یبوست گردد. این عوارض معمولاً خفیف و قابل تحمل هستند.
عوارض قرص پروپرانول با الکل
مصرف همزمان پروپرانولول و الکل میتواند منجر به افزایش خطر بروز عوارض جانبی جدی شود. الکل ممکن است سطح پروپرانولول در بدن را افزایش دهد و در نتیجه عوارض جانبی ناشی از آن را تشدید نماید. مصرف قرص پروپرانول با الکل میتواند باعث سرگیجه، ضعف، خستگی و مشکلات تنفسی گردد و در مواردی خطر بروز عوارض قلبی را افزایش دهد.
عوارض قرص پروپرانول بر روی پوست
پروپرانولول در موارد نادر ممکن است باعث بروز واکنشهای پوستی جدی در بیماران گردد. در صورت بروز تاول، پوسته پوسته شدن یا شل شدن پوست، ضایعات قرمز پوستی، آکنه یا بثورات پوستی شدید، زخم یا جراحت روی پوست، یا تب یا لرز در هنگام مصرف این دارو، دارو را قطع نموده و فوراً به پزشک مراجعه کنید.
عوارض قرص پروپرانول قبل از بارداری
مطالعات گسترده و بلند مدتی در خصوص پروپرانولول و بارداری صورت گرفته است. بر اساس این مطالعات، نباید نگران عوارض قرص پروپرانول روی جنین باشید. زیرا هیچ شواهدی مبنی بر نقص مادرزادی، سقط جنین و سایر مشکلات مادرزادی در پی مصرف پروپرانول گزارش نشده است.
اگر در حال تلاش برای بارداری هستید یا باردار هستید، در مورد فواید و مضرات احتمالی مصرف پروپرانولول با پزشک معالج خود مشورت کنید.
عوارض قرص پروپرانول در شیردهی
مطالعات انجام شده روی زنان نشان میدهد که این دارو به مقدار کم در شیر مادر ترشح میشضود ولی هیچ عارضه جانبی در نوزادان شیرخوار سالم ایجاد نمیکند.
روشهای کاهش عوارض جانبی پروپرانول
برای به حداقل رساندن عوارض جانبی قرص پروپرانولول، برقراری یک همکاری مؤثر میان پزشک معالج، داروساز و بیمار تحت درمان اهمیت بسیاری دارد. پزشکان با غربالگری شرایط بیمار پیش از شروع درمان، تجویز دوز مناسب دارو و نظارت مستمر بر وضعیت بیمار میتوانند ریسک عوارض را به حداقل برسانند. داروسازان با ارائه آموزشهای لازم در زمینه نحوه مصرف صحیح دارو و شناسایی علائم هشداردهنده، نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات احتمالی ایفا میکنند.
رعایت دقیق دستورات پزشک و توجه به نکات زیر توسط خود بیمار نیز برای به حداقل رساندن عوارض قرص پروپرانولول ضروری است:
1. قبل از مصرف پروپرانولول، در صورت سابقه حساسیت به این دارو یا هر یک از ترکیبات موجود در قرص پروپرانولول به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید.
2. پیش از شروع مصرف پروپرانول پزشک خود را درباره داروها، ویتامینها، مکملهای غذایی و محصولات گیاهی که در حال مصرف آنها هستید، مطلع کنید.
3. در صورت ابتلا به هر یک از بیماریهای زیر به پزشک خود اطلاع دهید: بیماری قلبی، آسم یا سایر بیماریهای ریوی، بیماری کبدی یا کلیوی، دیابت، فئوکروموسیتوما (تومور غده فوق کلیه که باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون میشود) و پرکاری تیروئید.
4. اگر باردار هستید، قصد بارداری دارید یا در دوران شیردهی هستید، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر در حین مصرف پروپرانولول باردار شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.
موارد منع مصرف پروپرانولول
مصرف پروپرانولول در افراد زیر توصیه نمیشود:
- بیماران مبتلا به آسم یا بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD)
- بیماران مبتلا به برادیکاردی (ضربان قلب آهسته)
- بیماران مبتلا بیماری جدی قلبی" سندرم سینوس بیمار" یا "بلوک قلبی"
- بیمار مبتلا به شوک کاردیوژنی
- بیماران مبتلا به نارسایی شدید قلبی (که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد)
سخن پایانی
پروپرانولول یک داروی بتابلوکر است که به طور گسترده در بیماریهای قلبی، پیشگیری و درمان میگرن و برای مدیریت استرس، به ویژه اضطراب عملکرد و استرس موقعیتی، تجویز میشود. اگرچه این دارو در کاهش علائم فیزیکی استرس مانند تپش قلب و لرزش بسیار مؤثر است، اما در برخی موارد ممکن است منجر به بروز عوارض جانبی ناخواسته گردد. شایعترین عوارض قرص پروپرانول برای استرس عبارتند از: تهوع یا استفراغ، سرگیجه، خستگی، خوابآلودگی، تاری دید، تنگی نفس و ناراحتیهای گوارشی. بدیهی است که شناخت دقیق این عوارض جانبی، آگاهی از اهمیت و شدت هر یک از آنها و آشنایی با روشهای صحیح مصرف و نحوه مقابله با این عوارض جانبی برای دستیابی به بیشترین فواید درمانی از پروپرانول امری ضروری است.
